mkjj

Удиртгал

Судалгааны ажлын үндэслэл
Төрийн байгууллага, албан тушаалтнууд өргөдөл, гомдлыг түргэн шуурхай шийдвэрлэх талаар идэвхийлэн ажилладаггүй, мөн иргэд ямар асуудлаар хаана, хэнд, хэрхэн хандах тулгамдсан асуудлаа хэрхэн шийдвэрлүүлэх талаар ойлголт, мэдлэг муутай байдаг. Иймээс төрийн ажил үйлчилгээг иргэдэд ойртуулах, хүнд сурталгүй, түргэн шуурхай шийдвэрлэх арга замыг тодорхойлох үүднээс энэхүү сэдвийг сонгон авсан.

Магистрын ажлын зорилго
Иргэдээс төрийн байгууллага, албан тушаалтанд гаргасан өргөдөл, гомдлыг хүлээн авч шийдвэрлэх үйл ажиллагаанд шинжилгээ хийж, боловсронгуй болгох санал дэвшүүлэхэд оршино.
Магистрын ажлын зорилтууд
Дээрх зорилгын хүрээнд дараах зорилтуудыг дэвшүүлж байна.
Үүнд:
1. Иргэдээс төрийн байгууллага, албан тушаалтанд гаргасан өргөдөл, гомдлыг хүлээн авч шийдвэрлэх үйл ажиллагааг онолын хувьд судлах;
2. Өргөдөл, гомдлыг шийдвэрлэх үйл ажиллагааны эрх зүйн зохицуулалтад шинжилгээ хийх;
3. Чингэлтэй дүүргийн Засаг даргын Тамгын газарт иргэдээс ирүүлсэн өргөдөл, гомдлыг хүлээн авч шийдвэрлэх ажиллагаанд шинжилгээ хийх;
4. Иргэдээс гаргасан өргөдөл, гомдлыг хүлээн авч шийдлэрлэх ажиллагааг боловсронгуй болгох арга замыг тодорхойлох;

Сэдвийн судлагдсан байдал
Иргэдээс төрийн байгууллага, албан тушаалтанд гаргасан өргөдал, гомдлыг хүлээн авч шийдвэрлэж буй үйл ажиллагааны талаар тухайлан судалсан эрдэм шинжилгээний зохиол бүтээл байхгүй боловч энэхүү сэдвээр бакалаврын түвшинд судлагдсан дипломын ажлын материал байна. Харин магистрын түвшинд судалж байгаагүй байна.
Судалгааны ажлын ач холбогдол
Иргэдээс гаргасан өргөдөл, гомдлыг хүлээн авч шийдвэрлэх үйл ажиллагааг боловсронгуй болгох арга замыг тодорхойлсноор:
1. Төрийн байгууллага, албан тушалтанд өргөдөл, гомдлоо хэрхэн гаргах, түүнийг хэрхэн шийдвэрлүүлэх талаар иргэдийн мэдлэгийг дээшлүүлэх;
2. Иргэдээс тухайн байгууллага, албан тушаалтанд ирүүлсэн өргөдөл, гомдлыг шийдвэрлэх үйл ажиллагааг иргэдэд ил тод нээлттэй болгох;
3. Төрийн байгууллагын ажил үйлчилгээг иргэдэд ойр, түргэн шуурхай болгох;
4. Төрийн байгууллага, албан тушаалтны зохисгүй үйл ажиллагааг таслан зогсоох, ажлын үр дүнг сайжруулах;
5. Иргэдийн идэвхи оролцоо мөн төрийн байгуулага, албан тушаалтанд итгэх итгэлийг нэмэгдүүлэх зэрэг ач холбогдолтой.
Судалгааны арга, арга зүй: Энэхүү ажлыг хийж гүйцэтгэхдээ судалгааны дараах аргыг хэрэглэсэн:
• Баримт бичгийн судалгааны арга
• Байгууллагад иргэдээс ирүүлсэн өргөдөл гомдлын шийдвэрлэлтийг эрх зүйн зохицуулалттай харьцуулан судлах арга
Объект: “Чингэлтэй дүүргийн Засаг даргын Тамгын газар”

Судалгааны ажлын шинэлэг болон дэвшилттэй тал
Төрийн байгууллагын өргөдөл, гомдлыг хүлээн авч шийдвэрлэж буй үйл ажиллагаанд шинжилгээ хийж, энэхүү үйл ажиллагааг боловсронгуй болгох арга замыг ахисан түвшинд судалж байгаагаараа шинэлэг юм.

Магистрын ажлын бүтэц: Энэхүү ажил нь гурван бүлгээс бүрдэнэ. Үүнд:
Нэгдүгээр бүлэг: Иргэдээс төрийн байгууллага, албан тушаалтанд гаргасан
өргөдөл, гомдлыг хүлээн авч шийдвэрлэх ажиллагаа.
Хоёрдугаар бүлэг: Иргэдээс гаргасан өргөдөл, гомдлыг хүлээн авч шийдвэрлэх
явцад хийсэн шинжилгээ (Чингэлтэй дүүргийн ЗДТГ-ын
жишээн дээр)
Гуравдугаар бүлэг: Иргэдээс төрийн байгууллага, албан тушаалтанд гаргасан
өргөдөл, гомдлыг хүлээн авч шийдвэрлэх үйл ажиллагааг
боловсронгуй болгох арга зам.

НЭГДҮГЭЭР БҮЛЭГ

ИРГЭДЭЭС ТӨРИЙН БАЙГУУЛЛАГА, АЛБАН ТУШААЛТАНД ГАРГАСАН ӨРГӨДӨЛ, ГОМДЛЫГ ХҮЛЭЭН АВЧ ШИЙДВЭРЛЭХ АЖИЛЛАГАА

1.1 Иргэдээс төрийн байгууллага, албан тушаалтанд
өргөдөл, гомдол гаргах эрх
Хүн бүр төрөхөөсөө нэр төр, эрхийнхээ хувьд адил тэгш байдаг. Энэ нь хүн болж төрсөн хүн бүрт угаасаа заяасан салшгүй эрх мөн. Хүний эрх гэж өнөөгийн бидний нэрлэж буй ойлголтод хүний эрхийг үндэсний ба олон улсын хамтын нийгэмлэгийн хууль тогтоох үйл явцын дагуу тодотгон томьёолж хууль зүйн эрх болгож хуульчилсан хэм хэмжээг хэлнэ.
Хүний Эрхийн Түгээмэл Тунхаглал гэдэг хүн төрөлхтний түүхэн туршийн нийтлэг хүсэл мөрөөдөл, тэмцлийг баталгаажуулсан олон улсын тэмцлийн баримт бичгийг 1948 оны 12 дугаар сарын 10 нд НҮБ-н Ерөнхий Ассамбейгаас батлан гаргасан.
Хүний Эрхийн Түгээмэл Тунхаглал \ХЭТТ\-ын гол хандлага нь хувь хүний эрхийг тодорхойлж өгөх бөгөөд эдгээр эрхийг ёс журмын дагуу эдлэх боломжийг олгох хариуцлагыг төрд оногдуулахад оршино. Хүний эрхийн хэм хэмжээг эрхэмлэн хамгаалахыг Засгийн газруудад хариуцуулсан явдал нь ХЭТТ-аар суурь нь тавигдсан хүний эрхийн тогтолцооны тулгуур чулуу юм.
Хүний эрх, иргэний эрх гэсэн хоёр категори нь нэг асуудлаас эхтэй боловч өөр ойлголтууд юм. “Хүний эрх” нь хүний жам ёсны эрхээс, харин “Иргэний эрх” нь хүний позетив эрхээс үүдэлтэй юм. Хүний эрх бол бүх хүнд байх бөгөөд тухайн хүн хаана амьдарч байгаа эсэхийг үл харгалзан, тухайн улсын иргэн мөн эсэхээс үл хамааран төрөхөөс нь нэгэн адил заяасан байна.
Хүний эрх нь иргэний, улс төрийн, эдийн засгийн болон соёлын эрхээс бүрдэнэ. Хүний эрхийг ерөнхийд нь хоёр бүлэгт хувааж болно. Эхнийх нь иргэний болон улс төрийн эрхийг хамаарна. Үүнд: амьд явах, эрх чөлөөтэй, айх аюулгүй байх, боолчлогдохгүй, эрүүдэн шүүгдэхгүй байх эрх чөлөө, хуулийн өмнө эрх тэгш байх, албадан баривчлах, саатуулах, хөөн зайлуулахаас хамгаалуулах, шүүхийн шийдвэрийг шударга гаргуулах эрх, эд хөрөнгийг өмчлөх эрх, улс төрд оролцох, гэрлэх эрх, бодож сэтгэх, шүтлэгтэй байх, шашин шүтэх, үзэл бодолтой байж түүнийгээ илэрхийлэх үндсэн эрх чөлөө, тайван хуран цуглах, эвлэлдэн нэгдэх, өөрийн улсын төрийн хэргийг явуулахад шууд болон чөлөөтэй сонгосон төлөөлөгчдөөрөө уламжлан оролцох эрх зэрэг хамаарна.
Хоёрдугаарх нь эдийн засаг, нийгэм, соёлын эрхэд хамаарах бөгөөд тэдгээрийн дотор дараах эрхийг хамааруулдаг. Хөдөлмөрлөх эрх, адил үнэлгээтэй хөдөлмөрт тэгш цалин хөлс авах, үйлдвэрчний эвлэл байгуулах, түүнд нэгдэн орох, зохистой амьдралын түвшинд амьдрах эрх, сурч боловсрох эрх, соёлын амьдралд чөлөөтэй орох зэрэг болно.
Монгол Улсын Их Хурлаас 2000 оны 12 дугаар сарын 17- ны өдөр баталсан Монгол Улсын Хүний Эрхийн Үндэсний Комиссын баталсан хуулийн дагуу УИХ 2001 оны 1 дүгэээр сард ХЭҮК-н дарга, гишүүдийг томилж, гишүүд нь тангараг өргөснөөр бүрэн эрх нь хэрэгжиж тус комиссын үйл ажиллагаа эхэлсэн.
Хүний Эрхийн Үндэсний Комиссын үйл ажиллагааны чиглэлийн талаар:
1. Хүний эрхийн сурталчилгаа хийх;
2. Иргэдийн гаргасан өргөдөл, гомдлыг хянан шийдвэрлэх;
3. Хүний эрхийн аливаа асуудлаар санал, зөвлөмж гаргаж холбогдох байгууллага, албан тушаалтанд гаргаж тавих;
4. Хүний эрхийн олон улсын болон бүс нутгийн байгууллагуудтай хамтран ажиллах;
5. Хүний эрхийн Үндэсний Комиссын тухай хуульд зааснаар судалгаа, хяналт, шалгалт хийх зэрэг үйл ажиллагаа явуулна.
Иргэд төрийн байгууллага, албан тушаалтанд гаргаж шийдвэрлүүлэх эрх нь иргэдийн улс төрийн эрхийн бүрэлдэхүүн хэсэг юм. Хүний хувийн улс төрийн эрх, эрх чөлөө нь бусдаас ялгагдах өвөрмөц онцлогтой. Энэ нь:
1. Мөн чанараараа хүний өөрийнх нь эрх, эрх чөлөө өөрөөр хэлбэл иргэний харъяалалтай ямар нэг холбоогүй байдаг.
2. Эдгээр нь тухайн хүний төрөлхийн шинжтэй, түүнээс салгаж болдоггүй эрх юм.
Мөн хүний амь нас, эрх, эрх чөлөө, нэр төр, алдар хүндийг хамгаалах, хүний хувийн амьдралын бусад төрөлхийн эрхийг хамгаалахтай холбоотой эрх, эрх чөлөөг хамаардаг. Иргэд энэ эрхээ хэрэгжүүлснээр төр, нийгмийн үйл хэрэгт оролцох, шүүх эрхийн мэдлийн болон захиргааны хүрээнд зөрчигдсөн эрхээ сэргээлгэж , учирсан хохирлоо арилгуулах чухал боломж нээгддэг билээ.
Энэхүү эрхийг хэрэгжүүлэх эрх зүйн гол хэрэгслийн нэг бол “Иргэдээс төрийн байгууллага, албан тушаалтанд гаргасан өргөдөл, гомдлыг шийдвэрлэх тухай хууль” 1995 онд батлагдан мөрдөгдөж байна.
Монгол улсын Үндсэн хуулийн арван 16-р зүйлийн 12-д төрийн байгууллага, албан тушаалтанд өргөдөл, гомдлоо гаргаж шийдвэрлүүлэх эрхтэй. Төрийн байгууллага, албан тушаалтан нь иргэдийн өргөдөл, гомдлыг хуулийн дагуу шийдвэрлэх үүрэгтэй, мөн хуулийн 19-р зүйлийн 1-д төрөөс хүний эрх, эрх чөлөөг хангахуйц эдийн засаг, нийгэм, хууль зүйн болон бусад баталгааг бүрдүүлэх, хүний эрх, эрх чөлөөг зөрчихтэй тэмцэх, хөндөгдсөн эрхийг сэргээн эдлүүлэх үүргийг иргэнийхээ өмнө хариуцна гэж заажээ.
Иргэдээс төрийн байгууллага, албан тушаалтанд гаргасан өргөдөл, гомдлыг хүлээн авч шийдвэрлэх ажиллагаа нь захиргааны процессын ажиллагааны нэг хэсэг учраас захиргааны процессын талаар авч үзэх нь зайлшгүй шаардлагатай юм.
Захиргааны процессын талаар судлаач эрдэмтдийн талаар нэгдсэн ойлголт байдаггүй. Захиргааны процесс нь зөвхөн захиргааны шүүх байсан тохиолдолд л бодит биелэлээ олно гэж нэг хэсэг нь үзэж байхад судлаачдын зонхилох хэсэг нь захиргааны процесст шүүхийн үйл ажиллагаанаас гадна захиргааны байгууллагын тодорхой ажиллагаа орно гэж үздэг.
Төрийн удирдлагын хүрээнд тухайлсан тодорхой хэрэг \асуудал\-ийг захиргааны процессын эрх зүйн хэм хэмжээний төрийн гүйцэтгэн захирамжлах, эсхүл тийм эрх бүхий байгууллагаас хянан шийдвэрлэх үйл ажиллагааг захиргааны процесс гэнэ.
Захиргааны процессийг дараах төрлийн харилцаануудад хуваан үзнэ. Үүнд:
1.Захиргааны эрх зүйг бүтээх процесс.\Захиргааны норматив болон норматив бус ажиллагаа\
2. Захиргааны эрх зүйн хэрэг, маргааныг хянан шийдвэрлэх процесс.
• Захиргааны эрх зүйн хэрэг, маргааныг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа
• Захирааны таслан зогсоох ажиллагаа \ албадан эмчлэх ажиллагаа гэх мэт \
• Иргэдийн өргөдөл, гомдлыг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа
• Төрийн албатай холбогдсон асуудлаар гарсан маргааныг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа
• Сахилгын хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа
3. Захиргааны эрх тодорхойлох \шуурхай захирамжлах\ процесс
• Бие бүрэлдэхүүнийг бүрдүүлэх ажиллагаа: Иргэнийг цэргийн албанд татах, төрийн албанд элсүүлэх, дээд сургуульд элсүүлэх гэх мэт
• Төрийн болон орон нутгийн өмчийг хувьчлах ажиллагаа
• Урамшуулын ажиллагаа
• Бүртгэлийн ажиллагаа
• Зөвшөөрлийн ажиллагаа
• Бусад ажиллагаа
Дээрхээс үзэхэд иргэдээс төрийн байгууллага, албан тушаалтанд гаргасан өргөдөл, гомдлыг хүлээн авч шийдвэрлэх ажиллагаа нь захиргааны процессын нэг хэсэг бөгөөд энэхүү бүлэгт дараах асуудлыг авч үзлээ.
1. Иргэд захиргааны байгууллагад өргөдөл, гомдол гаргах. Энд өргөдөл, гомдлын тухай ойлголт, түүнд тавигдах шаардлага, зарчим, хэрхэн яаж өргөдөл, гомдол гаргах тухай.
2. Өргөдөл, гомдлыг захиргааны байгууллага хэрхэн хүлээн авч шийдвэрлэх тухай. Энд иргэдийн өргөдөл, гомдлыг захиргааны байгууллага ямар үе шатуудын дагуу хүлээн авч шийдвэрлэх процесс.





1.2. Төрийн байгууллага, албан тушаалтанд өргөдөл,
гомдол гаргах үйл ажиллагаа

Аливаа асуудлаар төрийн байгууллага албан тушаалтанд хандаж хувь хүнээс гаргаж байгаа хүсэлтийг өргөдөл гэнэ. Өргөдөл нь хүсэлт, санал, мэдэгдэл, мэдээлэл шаардлагын шинжтэй байж болно.
Төрийн байгууллага албан тушаалтны шийдвэр, үйл ажиллагаагаар иргэдийн хуулиар хамгаалагдсан эрх, эрх чөлөө, ашиг сонирхол зөрчигдсөн гэж үзэж сэргээлгэхээр гаргасан хүсэлтийг гомдол гэнэ.
Өргөдөл гэдэг хувь хүнээс ямар нэг асуудлаар шийдвэрлүүлэхээр эрх мэдэл бүхий албан байгууллага, албан тушаалтанд хувийн хүсэлтээ гарган бичсэн баримт бичиг юм.
Өргөдлийг практикт өргөн ашигладаг бөгөөд ажилд орох, сургуульд элсэн орох, мөнгө хүсэх болон бусад олон харилцаанд түгээмэл хэрэглэдэг.
Өргөдлийн толгойд харилцахыг хүсэж байгаа албан байгууллага, албан тушаалтны нэрийг тодорхой бичиж ард нь “танаа” гэсэн үгийг хэрэглэнэ. Дараагийн
мөрийг голлуулан “өргөдөл гаргах учир нь”, “өргөдөл гаргах нь” гэсэн хэллэгийг хэрэглэж хэвшсэн байдаг.
Өргөдлийн бичвэрийн эхний хэсэгт уг хүсэлтийг шийдэхэд холбогдох зүйлүүдийг бичнэ. Өргөдлийн үндсэн хэсэг нь өргөдлийн агуулгаас хамаарч их, бага янз бүрийн хэмжээтэй байх боловч өгүүлж буй баримт нь үнэн зөв, дэс дараатай, нуршуу биш, ойлгомжтой байх шаардлагатай.
Өргөдлийн бичвэрийн төгсгөлд ямар асуудлыг хэрхэн шийдүүлэхийг хүсч байгааг тодорхой бичдэг.
Өргөдлийн эцэст өргөдөл гаргагч нь өөрийн овог нэр, албан тушаал, хаяг, утас, өргөдөл гаргасан огноог тодорхой бичсэн байна.
Өргөдлийг дараах загварын дагуу бичнэ.\ зураг 1.3-аас үзнэ үү \
Ийнхүү иргэд өөрийн өргөдөл хүсэлтийг тодорхой стандартын дагуу бичих бөгөөд энэ нь хүн уншихад ойлгомжтой, гаргацтай бичигдсэн байх шаардлагатай. Өөрийн өргөдөл, гомдлоо ойлгомжтой, гаргацтай стандартын дагуу бичих нь таны тухайн өргөдөл, хүсч байгаа асуудал түргэн шуурхай бүтэх, нааштай шийдвэрлэгдэх нэг нөхцөл болно.
Иргэдийн захиргааны байгууллага, албан тушаалтанд гаргаж байгаа хүсэлт нь өргөдөл, гомдол гэсэн төрлүүдтэй байдаг. Үүнийг зургаар харуулбал:

Зураг-1.1. Төрийн байгууллагад иргэдээс гаргах хүсэлтийн төрөл















Зураг- 1.2. Өргөдөл, гомдол гаргагчийн эрх












Зураг- 1.3. Өргөдөл бичих загвар

































Иргэн төрийн байгууллага, албан тушаалтанд өргөдөл гаргахдаа дараах зарчмыг баримтлана. Үүнд:
1. Өргөдөл, гомдол гаргагч өргөдөл, гомдол гаргах эрхээ хэрэгжүүлэхдээ Үндсэн хууль, бусад хууль зөрчих, бусдын эрх, эрх чөлөө, хууль ёсны ашиг сонирхолыг хохироох, ялгаварлан гадуурхахыг уриалж болохгүй.
2. Өргөдөл, гомдол үнэн зөв байна.
Өргөдөл гомдол гаргаж шийдүүлж байгаа нь нэг талаас, иргэд үндсэн хуулиар олгогдсон эрхээ эдэлж, эрх ашгаа хамгаалж, үзэл бодол, санал хүсэлтээ чөлөөтэй илэрхийлж байгаагийн нэг илэрхийлэл бөгөөд нөгөө талаас, төрийн байгууллага ард иргэдийнхээ дуу хоолойг сонсож, нийгмийн амьдралд болохгүй бүтэхгүй байгаа зүйлс тэдгээрийг сайжруулах, боловсронгуй болгох талаар мэдээлэл авч байгаа нэг хэлбэр гэж үзэж болно.

Монгол Улсын Үндсэн хуулиас...
Арван нэгдүгээр зүйл.
Монгол улсын иргэн дараах үндсэн эрх, эрх чөлөөг баталгаатай эдэлнэ.
12/ Төрийн байгууллага, албан тушаалтанд өргөдөл, гомдлоо гаргаж, шийдвэрлүүлэх эрхтэй.Төрийн байгууллага, албан тушаалтан нь иргэдийн өргөдөл, гомдлыг хуулийн дагуу шийдвэрлэх үүрэгтэй.


Иргэн өргөдөл, гомдол гаргаснаар дараах ач холбогдолтой.
• Өргөдөл, гомдол гаргах нь иргэд тулгамдсан асуудлаа шийдвэрлэхэд тус дөхөм үзүүлнэ.
• Нийгмийн амьдралд иргэдийн оролцоог нэмэгдүүлнэ.
• Аливаа алдаа дутагдал дахин давтагдахаас урьдчилан сэргийлнэ.
• Хууль ёсыг сахиулах зэрэг ач холбогдолтой.
Өргөдлийг хэрхэн бичих вэ?:
Төрийн албан ёсны хэл болох монгол хэлээр өргөдөл, гомдлыг бичнэ. Этгээд бүдүүлэг үг хэллэг, ойлгомжгүй, нийтээр хэрэглэдэггүй нэр томъёо, зүйр цэцэн үг, уран дүрслэл, гадаад үг оруулж бичихгүй байх нь зүйтэй. Байгууллагын нэр хаягыг
товчилж бичдэггүй. Өргөдөл гомдлыг хувь хүн дангаар болон бусадтай хамтарч бичиж болно.
Өргөдөл, гомдол гаргах хэлбэр нь:
1. Төрийн албан ёсны хэлээр бичгээр
2. Амаар биечлэн гаргах

Зураг-1.4. Өргөдөл гомдол гаргах хэлбэр



Төрийн албан ёсны хэлийг мэдэхгүй бол төрөлх хэлээрээ өргөдөл, гомдол гаргаж болно.
Өргөдөл, гомдол гаргах хэлбэр нь зөвхөн бичгээр хязгаарлагдахгүй, өргөдлөө амаар, цахим сүлжээгээр, утсаар хандан гаргаж болно.
Аман хэлбэрээр өргөдөл гомдол гаргах нь
Иргэд өргөдөл, гомдлоо аман хэлбэрээр биечлэн гаргаж болно. Энэ нь зарим онцгой тохиолдолд аман хэлбэрээр гаргасан өргөдөл, гомдлыг төрийн байгууллагын албан тушаалтан хүлээн авч бичиж тэмдэглэх үүрэгтэй. Өргөдөл, гомдлыг амаар гаргах үед өөрийн нэр хаяг, холбоо барих утас зэргийг хэлж, гарын үсэг зурснаар өргөдөл хүчин төгөлдөр болно.
Иргэдийн төрийн байгууллага, албан тушаалтанд гаргасан өргөдөл, гомдол нь дараах шаардлагуудыг хангасан байх ёстой. Үүнд:
1. Бичгээр гаргасан өргөдөл гомдолд оршин суугаа газрын буюу шуудангийн хаягаа бичиж, гарын үсгээ зурна. Хүндэтгэн үзэх шалтгаанаар гарын үсгээ зурж чадахгүй бол бусдаар төлөөлөн зурж энэ тухайгаа баримт хавсаргана.
2. Өргөдөл, гомдлыг иргэд хамтран гаргасан бол түүнд бүгд гарын үсгээ зурах буюу тэдгээрийн төлөөлөгч гарын үсэг зурж, төлөөлөх эрхээ нотолж баримт бичгийг хавсаргана.
Өргөдөл, гомдол гаргахдаа:
1. Өргөдлийг түүнд дурдсан асуудлыг шууд эрхлэн шийдвэрлэх эрх бүхий байгууллага, албан тушаалтанд
2. Гомдлыг түүнд холбогдож байгаа байгууллага, албан тушаалтныг харъяалсан дээд шатны байгууллага, албан тушаалтанд тус тус гаргадаг.
Иргэн захиргааны хууль ёсны бус актыг хүлээн авсан эсвэл мэдсэнээс хойш 30 хоногын дотор зайлшгүй хүндэтгэн үзэх шалтгаантай байсан бол 90 хоногийн дотор тухайн захиргааны актыг гаргасан байгууллага, албан тушаалтанд хандаж гомдол гаргана.

1.3. Иргэдээс төрийн байгууллага, албан тушаалтанд гаргасан өргөдөл,
гомдлыг хүлээн авч шийдвэрлэх тухай

Иргэдийн өргөдөл, гомдлыг хүлээн авах, бүртгэх тухай
Төрийн байгууллага, албан тушаалтан иргэдээс өргөдөл, гомдол гаргах эрхээ хэрэгжүүлэх нөхцлийг бүрэн хангах ёстой.
Төрийн бүх байгууллага өргөдөл, гомдол гаргагчийг хүлээн авч уулзах байр, өргөдөл, гомдол хүлээн авах цагийн хуваарийг тогтоож, нийтэд мэдэгдэнэ.
Хол газраас ирсэн хүнийг хүлээлгэлгүйгээр хүлээн авч уулзах ёстой. Холбогдох хуульд иргэдийн өргөдөл, гомдлыг хүлээн авах, бүртгэх үйл ажиллагааг хэрхэн явуулахыг тодорхойлон заасан байдаг. Тухайлбал:
Бичиг хэрэг хариуцсан ажилтан бүртгэсэн өргөдөл, гомдлыг эрх бүхий албан тушаалтанд өдөрт нь багтаан шилжүүлэх үүрэг хүлээнэ. Гомдлыг түүнд холбогдож байгаа албан тушаалтанд өөрт нь шилжүүлэхийг хориглодог.
Албан тушаалтан өөрийн эрх хэмжээнд хамаарах өргөдөл, гомдлыг шууд хүлээн авснаас хойш, түүнчлэн өөр газар томилолтоор ажиллаж байгаа бол ирснээс хойш нэг өдөрт багтаан өргөдөл, гомдлыг тусгай бүртгэлд бүртгүүлнэ.
Хэрэв ирсэн өргөдөл, гомдол албан тушаалтныг өөрийг нь холбогдуулсан эсхүл өргөдөл, гомдол тухайн албан тушаалтны эрх хэмжээнд хамаарахгүй бол түүнийг байгууллагын бичиг хэрэг хариуцсан ажилтанд хүлээлгэн өгнө.
Төрийн байгууллага, албан тушаалтан эрх хэмжээнд хамаарах өргөдөл, гомдлыг үндэслэлгүйгээр өөр байгууллага, албан тушаалтанд шилжүүлж болохгүй.

Иргэдээс төрийн байгууллага, албан тушаалтанд гаргасан өргөдөл, гомдлыг шийдвэрлэх тухай хуулиас...
12 дугаар зүйл. Өргөдөл, гомдлыг хүлээн авах, бүртгэх
1. Төрийн бүх байгууллага, өргөдөл, гомдол гаргагчийг хүлээн авч уулзах байр, гомдол хүлээн авах цагийн хуваарийг тогтоож, нийтэд мэдэгдэнэ. Хол газраас ирсэн иргэнийг хүлээлгэлгүйгээр хүлээн авч уулзана.
2. Иргэдийг хүлээн авах байранд ирж амаар гаргасан өргөдөл, гомдлыг түүнийг хүлээн авах үүрэг бүхий ажилтан тэмдэглэн авч, тусгай бүртгэлд бүртгэнэ.
3. Бичгээр болон цахим сүлжээгээр дамжуулан ирүүлсэн өргөдөл, гомдлыг тухайн байгууллагын бичиг хэрэг хариуцсан ажилтан хүлээн авч, дарааллын дагуу бүртгэнэ.

Иргэдээс гаргасан өргөдөл, гомдлыг хүлээн авч шийдвэрлэх талаарх төрийн байгууллага, албан тушаалтны нийтлэг үүргийг зургаар харуулбал:
Зураг 1.5. Төрийн байгууллага, албан тушаалтны нийтлэг үүрэг






Захиргааны байгууллага иргэдээс гаргасан өргөдөл, гомдлыг дараах үе шатуудын дагуу хүлээн авч шийдвэрлэнэ.

Зураг. 1.6. Өргөдөл, хүлээн авах, хянан шийдвэрлэх ажиллагаа














Нэгдүгээр шат: Өргөдөл, гомдлыг хүлээн авах бүртгэх:
1. Төрийн бүх байгууллага өргөдөл, гомдол гаргагчийг хүлээн авч уулзах байр, өргөдөл, гомдол хүлээн авах цагийн хуваарийг тогтоож, нийтэд мэдэгдэх ба хол газраас ирсэн иргэнийг хүлээлгэлгүйгээр хүлээн авч уулзана.
2. Уулзах байранд ирж амаар биечлэн гаргасан өргөдөл, гомдлыг түүнийг хүлээн авах үүрэг бүхий ажилтан тэмдэглэн авч, тусгай бүртгэлд бүртгэнэ.
3. Бичгээр ирүүлсэн өргөдөл, гомдлыг тухайн байгууллагын бичиг хэрэг хариуцсан ажилтан хүлээн авч, дарааллын дагуу бүртгэнэ.
Ийнхүү өргөдөл, гомдлыг хүлээн авсан этгээд түүнийг шийдвэрлэх эрх бүхий албан тушаалтанд өдөрт нь багтаан шилжүүлнэ. Гомдлыг түүнд холбогдож байгаа албан тушаалтанд өөрт нь шилжүүлэхийг хориглодог ба “нууц”, “гарт нь” гэж хаягласан өргөдөл, гомдлыг тухайн албан тушаалтанд шууд өгнө.
Өргөдөл, гомдлыг хүлээн авсан албан тушаалтан дараах журмыг биелүүлнэ.
Үүнд:
1. Өөрийн эрх хэмжээнд хамаарах өргөдөл, гомдлыг хүлээн авснаас хойш, түүнчлэн албан тушаалтан томилолтоор өөр газар ажиллаж байгаа бол ирснээс хойш 6 цагийн дотор энэ зүйлд заасан бүртгэлд бүртгүүлнэ.
2. Ирсэн өргөдөл, гомдолд албан тушаалтныг өөрийг нь холбогдуулсан, эсхүл өргөдөл, гомдол тухайн албан тушаалтны эрх хэмжээнд хамаарахгүй бол тухайн байгууллагын бичиг хэрэг хариуцсан ажилтанд хүлээлгэн өгнө.
Хоёрдугаар үе шат: Өргөдөл, гомдлыг хянан үзэх:
Өргөдөл, гомдлыг хүлээн авсан албан тушаалтан дараах байдлаар хянан үздэг. Үүнд:
1. Өргөдөл, гомдол нь тухайн байгууллагын албан тушаалтны эрх хэмжээнд хамаарах эсэхийг тогтооно.
2. Өөрийн эрх хэмжээнд хамаарахгүй өргөдөл, гомдлыг харъяалах газарт нь 3 хоногийн дотор шилжүүлнэ.
3. Өөрийн харъяалан шийдвэрлэвэл зохих өргөдөл, гомдолд дурдсан асуудал бүрд дүн шинжилгээ хийж холбогдох газраас магадлах, судалгаа, тодорхойлолт шаардан авах зэрэг үйл ажиллагаа явуулна.
Мөн өргөдөл, гомдол гаргагчаас тодруулах боломжтой баримт сэлтийг
шаардан авч болно.
Дор дурдсан үндэслэл байвал өргөдөл, гомдлыг хянан үзэхгүй байж болно. Үүнд:
1. Өргөдөл, гомдол нь тодорхой нэр хаяггүй;
2. Бага насны хүмүүс буюу шүүхийн шийдвэрээр эрхийн бүрэн чадамжгүй тооцогдсон этгээд эцэг, эх асран төлөөлүүлээгүй бол;
Өргөдөл, гомдол нь дээр өгүүлсэн өргөдөл, гомдолд тавигдах шаардлагыг хангаагүйн улмаас түүнийг шийдвэрлэх боломжгүй бол уг шаардлагыг хангахыг мэдэгдэж 3 хоногийн дотор түүнийг өргөдөл, гомдол гаргагчид буцаана.
Гуравдугаар үе шат: Иргэдээс ирсэн өргөдөл, гомдлыг шийдвэрлэх, хариу өгөх ажиллагаа:
1. Өргөдөл, гомдолд дурдсан асуудлыг шууд шийдвэрлэх бол зохих шийдвэрийг гаргах;
2. Шууд шийдвэрлэх боломжгүй бөгөөд удаан хугацаанд шийдвэрлэгдэх асуудал \орон сууц олгуулах гэх мэт\- аар гаргасан тусгай бүртгэлд бүртгэж, шийдвэрлэлтэд хяналт тавих;
3. Гомдлыг албан тушаалтан өөрийн бүрэн эрхийн хүрээнд шийдвэрлэх;
Өргөдөл, гомдлыг шийдвэрлэсэн, эсхүл шууд шийдвэрлэх боломжгүй бөгөөд удаан хугацаанд шийдвэрлэх тохиолдолд энэ тухай хариуг биечлэн амаар буюу харилцах утсаар, эсхүл бичгийн зэрэг тохиромжтой хэлбэрээр мэдэгдэнэ.
Өргөдөл, гомдлыг хүлээн авсан өдрөөс хойш 30 хоногт багтаан шийдвэрлэх ба шаардлагатай тохиолдолд уг хугацааг тухайн байгууллагын удирдах албан тушаалтан 30 хоногоор нэмж сунгаж бодлог. Хугацаа сунгасан тухайгаа өргөдөл, гомдол гаргагчид мэдэгдэнэ.
Саналын шинжтэй өргөдлийн хариуг 90 хоногт багтаан өгнө.
Иргэдээс гаргасан өргөдөл, гомдлыг захиргааны байгууллага хянан шийдвэрлэх ажиллагаа явуулж байгаа бол хийж буй ажиллагаагаа баримтжуулан тэмэдэглэл хөтлөнө. Тэмдэглэлд дараах зүйлийг багтаасан байна. Үүнд:
1.Шийдвэр гаргаж байгаа байгууллагын нэр, хаяг, албан тушаалтны овог, эцгийн болон өөрийн нэр.
2. Шийдвэр гаргасан хэргийг урьдчилан шийдвэрлэх ажиллагаа явуулсан он, сар, өдөр, газар.
3. Гомдол гаргагч, хариуцагч бусад оролцогчдын овог, эцгийн болон өөрийн нэр.
4. Гомдлын агуулга, шаардлага.
5. Шинжээчийн дүгнэлт, гэрчийн мэдүүлэг, бусад нотлох баримт.
6. Тэмдэглэл хөтөлсөн болон гомдлыг шийдвэолэсэн албан тушаалтан, захиргааны байгууллагын эрх баригчийн гарын үсэг.
Захиргааны байгууллага, албан тушаалтан гомдлын дагуу хэргийг хянан үзээд дараах шийдвэрийг гаргана. Үүнд:
1. Захиргааны акт илт хууль бус болохыг хүлээн зөвшөөрч, хүчингүй болгох;
2. Маргаан бүхий захиргааны акт нь гомдол гаргагчийн эрх, хууль ёсны ашгийг зөрчсөн уг захиргааны актыг бүхэлд нь эсвэл холбогдох хэсгийг хүчингүй болгох;
3. Захиргааны байгууллага, албан тушаалтны хууль бус эс үйдэхүй нь иргэний эрх, хууль ёсны ашиг сонирхолыг зөрчсөн бол захиргааны зохих акт гаргахыг тухайн захиргааны байгууллага албан тушаалтанд даалгах;


Дөрөвдүгээр үе шат: Өргөдөл, гомдлын талаар шийдвэрт гомдол гаргах:
Өргөдөл, гомдол гаргагч өргөдөл, гомдлын талаарх шийдвэрийг зөвшөөрөхгүй тохиодолд гомдол гаргах эрхтэй.
Хуульд өөрөөр заагаагүй бол гомдлыг зохих дээд шатны нь байгууллага, албан тушаалтанд гаргадаг.
Тавдугаар үе шат: Шийдвэрийг биелүүлэх өргөдөл, гомдлын талаар захиргааны байгууллагын гаргасан шийдвэрийг биелүүлнэ.
Дээрх бүгдээс дүгнэн үзэхэд захиргааны байгууллагад өргөдөл, гомдол гаргахтай холбоотой харилцааг олон төрлийн хуулиар зохицуулна. Тухайлбал: Захиргааны хариуцлагын тухай хууль, иргэдээс төрийн байгууллага, албан тушаалтанд гаргасан өргөдөл, гомдлыг шийдвэрлэх тухай хууль гэх мэт. Нэгэнт уг харилцааг зохицуулах хуулиуд нь олон янз учир өргөдөл, гомдлыг хэрхэн яаж, ямар албан тушаалтанд гаргах, шийдвэрлүүлэх процесс нь янз бүр байдаг.
Өргөдөл, гомдол гаргах, түүнийг шийдвэрлэх ажиллагааны зарчим нь гомдлыг дээд шатны албан тушаалтанд гаргах, хэрэв дээд шатны албан тушаалтан эс зөвшөөрвөл шүүхэд өргөдөл, гомдол гаргах явдал юм.
Захиргааны байгууллагын шууд харъяалах дээд байгууллага, албан тушаалтан гэдэгт тухайн захиргааны байгууллагыг байгуулах өөрчлөх, татан буулгах, албан тушаалтныг сонгох, томилох, тэдний гаргасан тушаал, шийдвэр, гомдлыг өөрчлөх, шинэчлэх, хүчингүй болгох эрх бүхий байгууллага, албан тушаалтан байна.














ХОЁРДУГААР БҮЛЭГ

ИРГЭДЭЭС ГАРГАСАН ӨРГӨДӨЛ, ГОМДЛЫГ ХҮЛЭЭН АВЧ ШИЙДВЭРЛЭХ ЯВЦАД ХИЙСЭН ШИНЖИЛГЭЭ
(ЧИНГЭЛТЭЙ ДҮҮРГИЙН ЗДТГ-ЫН ЖИШЭЭН ДЭЭР)


2.1. Иргэдээс гаргасан өргөдөл, гомдлыг хүлээн авч шийдвэрлэх ажиллагааны эрх зүйн зохицуулалтад хийсэн шинжилгээ

Иргэдээс төрийн байгуулага, албан тушаалтанд гаргасан өргөдөл, гомдлыг хүлээн авч шийдвэрлэх ажиллаагаатай холбоотой хууль эрх зүйн актуудад шинжилгээ хийж үзсэн бөгөөд ийнхүү судалж үзсэнээр 50 гаруй хууль тогтоомжийн 100 гаруй заалтуд үйлчилж байна. Үүнийг дараах хүснэгт байдлаар үзүүлэв. Үүнд:

Иргэдээс төрийн байгууллага, албан тушаалтанд гаргасан өргөдөл,
гомдлыг хүлээн авч шийдвэрлэх ажиллагаатай холбоотой
хуулийн зүйл, заалтууд

Хүснэгт 2.1
д\д Хуулийн нэрс Хуулийн бүлэг, зүйл, заалт
1 Монгол Улсын Үндсэн хууль 16 дугаар зүйлийн 12
2 Агнуурын нөөц ашигласны төлбөр, ан амьтан агнах, барих зөвшөөрлийн хураамжийн тухай 19 дүгээр зүйл
3 Аймаг, нийслэл, дүүргийн иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлын сонгуулийн тухай 11 дүгээр зүйлийн 4.6,
14дүгээр зүйлийн 1.2
4 Аудитын тухай 26дугаар зүйлийн 1.1,2
5 Авто тээврийн тухай 6дугаар зүйлийн 6.1.3
15 дугаар зүйлийн 1.2.3.4,5.1.3,7,8
6 Архидан согтуурахтай тэмцэх тухай Хоёрдугаар бүлэг, 4дүгээр зүйлийн 1,2,3,4,5,6
7 Амьтны аймгийн тухай 17дугаар зүйлийн 1,2,
8 Ан агнурын тухай 17дугаар зүйлийн 1,2,3.4,5,6
9 Аялал жуулчлалын тухай 5дугаар зүйлийн 1,2,3
10 Аюултай хог хаягдлын импорт, хил дамжуулан тээвэрлэлтийг хориглох, экспортлох тухай 5дугаар зүйлийн 1,2,3
11 Аж ахуйн үйл ажиллагааны тусгай зөвшөөрлийн тухай 11дүгээр зүйл
12 Ажиллах хүч гадаадад гаргах 6дугаар зүйлийн 1,2,3
13 Жагсаал цуглаан хийх журмын тухай 9дүгээр зүйлийн 1,2,3,4,5,6
14 Өмгөөллийн тухай 16 дугаар зүйлийн 1,2,3,4,5
15 Патентийн тухай Хоёрдугаар бүлэг 6дугаар зүйлийн 1-10
16 Радио долгионы тухай 9дүгээр зүйлийн 1,2
10дугаар зүйлийн 1,2
11дүгээр зүйлийн 1-5
17 Эмийн тухай 8дугаар зүйлийн 1-7
10дугаар зүйлийн 1-4
18 Эрүүл мэндийн тухай 12дугаар зүйлийн 1-4
47дугаар зүйлийн 1-5
19 Эрчим хүчний тухай 21дүгээр зүйлийн 1-8
35дугаар зүйлийн 1-2
20 Цөмийн зэвсгээс ангид байх тухай 6дугаар зүйлийн 4
21 Цацрагийн хамгаалалт, аюулгүй байдлын тухай 8дугаар зүйлийн 1
9дүгээр зүйлийн 1-8
Гуравдуггар бүлэг. 11дүгээр зүйлийн 1.1-5
22 Иргэдээс төрийн байгууллага, албан тушаалтанд гаргасан өргөдөл, гомдлыг шийдвэрлэх тухай Бүх зүйл заалтууд
23 Иргэний нисэхийн тухай 3дугаар зүйлийн 1.2
24 Үйлдвэрчний эвлэлүүдийн эрхийн тухай 41дүгээр зүйлийн 1-3
25 Үндэсний аюулгүй байдлын тухай 14дүгээр зүйлийн 2
26 Монгол Улсын хилийн тухай 41дүгээр зүйлийн 6
27 Ус, рашаан ашигласаны төлбөрийн тухай 11дүгээр зүйлийн 1
28 Ус цаг уурын орчны шинжилгээний тухай 17дугаар зүйлийн 2
29 Улс төрийн хэлс хэрэгт хэлмэгдэгчдийг цагаатгах, тэдэнд нөхөн олговор олгох тухай Хоёрдугаар бүлэг 6дугаар зүйлийн 1
30 Ойгоос хэрэглээний мод, түлээ бэлтгэж ашигласны төлбөрийн тухай 10дугаар зүйл
31 Орон сууц хувьчлах тухай 12 дугаар зүйлийн 1,3
32 Орон ёууцны тухай 19дүгээр зүйлийн 1,2
33 Кадастрын зураглал ба гаүрын кадастрын тухай 20 дугаар зүйлийн 1,2
34 Даатгалын тухай 19дүгээр зүйлийн 6.1-4
35 Байгалийн ургамлын тухай 15 дугаар зүйлийн 1,2
36 Байгалийн ургамал ашигласны төлбөрийн тухай 10 дугаар зүйл
37 Барааны тэмдэг, аж ахуйн нэгжийн нэрийн тухай 20 дугаар зүйлийн 1-4
101дүгээр зүйлийн 1-7
38 Боловсролын тухай 20 дугаар зүйлийн 1
21дүгээр зүйлийн 1-3
22 дугаар зүйлийн 1.1-7,2
39 Банк бус санхүүгийн үйл ажиллагааны тухай 8 дугаар зүйлийн 1.1-8
9дүгээр зүйлийн 1-3
40 Монгол Улсын иргэнд газар өмчлүүлэх тухай 19дүгээр зүйлийн 1
41 Мансууруулах эм, сэтгэцэд нөлөөт бодисын эргэлтэд хяналт тавих тухай 8 дугаар зүйлийн 1-5
42 Нийгмийн даатгалын тухай 27 дугаар зүйлийн 3.9
43 Нийгмийн даатгалын сангаас олгох тэтгэвэр, тэтгэмжийн тухай 24 дүгээр зүйл 1.1,2,3
44 Нийгмийн даатгалын сангаас олгох ажилгүйдлийн тэтгэмжийн тухай 6дугаар зүйлийн 1,2
45 Нөхөрлөлийн тухай 5 дугаар зүйлийн 1,2
46 Нотариатын тухай 13дугаар зүйлийн 1,2
47 Хэрэглэгчийн эрхийг хамгаалах тухай 9 дүгээр зүйлийн 1,2
48 Хот, тосгоны эрх зүйн байдлын тухай 30 дугаар зүйлийн 1.1-4
49 Харилцаа, холбооны тухай Дөрөвдүгээр бүлэг. 12 дугаар зүйлийн 1,2,3
13 дугаар зүйлийн 1,2
31 дүгээр зүйлийн 1,2
50 Хот, суурины ус хангамж, ариутгах татуургын ашиглалтын тухай 18 дугаар зүйлийн 1
51 Монгол Улсын татварын ерөнхий хууль 12дугаар зүйлийн 6
52 Тамхины хор хөнөөлтэй тэмцэх тухай 9 дүгээр зүйл
53 Төмөр замын тээврийн аюулгүй байдлын тухай 15 дугаар зүйлийн 6
54 Төрийн бус байгууллагын тухай 16 дугаар зүйлийн 1,2,3
55 Төрийн болон орон нутгийн өмчийн хөрөнгөөр худалдан авах бараа, ажил, үйлчилгээний гүйцэтгэгч сонгох журмын тухай 43 дугаар зүйлийн 1-12
56 Төрийн хяналт шалгалтын тухай 14 дүгээр зүйлийн 1,2

Дүүргийн Засаг дарга, түүний Тамгын газар хороод, дэргэдэх хэлтэс, албад түүний түүний албан тушаалтанд гаргасан өргөдөл, гомдол, санал, хүсэлтийг шийдвэрлэхтэй холбогдон үүссэн бүх харилцааг дээрх хуулиудын заалтуудын дагуу шийдвэрлэж байна.
Харин одоо тухайн байгууллагад иргэдээс гаргасан өргөдөл, гомдлыг хүлээн авч шийдвэрлэх ажиллагаанд нь шинжилгээ хийж, байгууллагын энэхүү ажиллагаа нь хууль дүрмийн дагуу зохих үе шатуудыг дамжин явагдаж чадаж байгаа эсэхийг тодорхойлъё.
Ийнхүү тодорхойлсноор байгууллагын энэ ажиллагааны дутагдалтай талуудыг гаргаж, тэр дутагдал нь юунаас болж байгаа түүний сөрөг үр дагавар, тэрхүү дутагдалтай талуудыг арилгах арга замуудыг тодорхойлох нь ямар ач холбогдолтой зэргийг авч үзэхэд чухал юм.


Дүүргийн Тамгын газар иргэдийн өргөдөл, гомдлыг шийдвэрлэж буй өнөөгийн байдлыг дараах зургаар харуулав.

Зураг 2.2 Чингэлтэй дүүргийн Засаг даргын Тамгын газраас иргэдийн өргөдөл, гомдлыг хүлээн авч шийдвэрлэх ажиллагааны үе шат















Нэгдүгээр шат: Дээр үзсэн онолын дагуу өргөдөл, гомдлыг хүлээн авч шийдвэрлэх ажиллагааны нэгдүгээр үе шат нь өргөдөл, гомдлыг хүлээн авах юм. Тухйн байгууллага өргөдөл, гомдол хүлээн авах үе шат нь:

Зураг 2.3 Өргөдөл, гомдол хүлээн авах үе шат








Өргөдөл, гомдлыг дүүргийн Тамгын газар дараах байдлаар хүлээн авна.
Үүнд:
• Амаар
• Бичгээр
• Радио телевизээр шууд явуулж байгаа нэвтрүүлгээр
• Интернэтээр
• Утсаар
Харин иргэдээс амаар гаргасан өргөдөл, гомдлыг хүлээн авсан албан тушаалтан тэмдэглэн авч өргөдөл, гомдол гаргагчийн гарын үсгийг зуруулах буюу зурж чадахгүй бол энэ тухай тэмдэглэнэ.
Дүүргийн Засаг даргын тогтоосон цагийн хуваарийн дагуу 7 хоног тутам санал хүсэлтийг биечлэн хүлээн авч холбогдох албан тушаалтны оролцоотойгоор шийдвэрлэн ажиллана.
Тамгын газарт иргэд хүлээн авах байр бий болгож, өргөдөл, гомдол хариуцсан ажилтанг орон тоогоор ажиллуулж, иргэдийн санал хүсэлт, өргөдөл, гомдлыг тусгай батлагдсан цагийн хуваарийн дагуу хүлээж авах буюу дүүргийн удирдлагууд батлагдсан өдөр, цагт иргэдтэй ганцаарчлан уулзаж өргөдөл, санал хүсэлтийг хүлээн авна. \Хавсралт 1-ээс үзнэ үү\
Хороогоор уламжлуулсан өргөдлийг Дүүргийн Тамгын газрын өргөдөл, гомдол хариуцсан ажилтан бүртгэн, бүртгэл хяналтын карт хөтөлж, Дүүргийн Засаг даргад танилцуулан, заалт авч асуудлыг шийдвэрлэх албан тушаалтан ажлын өдрийн 8 цагт багтаан шилжүүлдэг.
Иргэдээс амаар болон бичгээр ирсэн санал, өргөдөл, гомдол бүрийг түүнийг хүлээн авах үүрэг бүхий ажилтанд карт нээж, хяналтанд авч удирдлагуудад танилцуулан цохолт хийлгэсний дараа хариуцах албан тушаалтанд өгч шийдвэрлүүлнэ.
Иргэдийн биеэр ирж амаар өгсөн буюу утсаар өгсөн санал гомдлыг өргөдөл, гомдол хариуцсан зохион байгуулач тусгай дэвтэр дэлгэрэнгүй хүлээн авч, түүнийг хариуцах ажилтанд өгч хяналт тавьж ажилладаг.
Хоёрдугаар үе шат: Өргөдөл, гомдлыг хянан үзэх \шалгах\:
Иргэдээс гаргасан өргөдөл, гомдлыг хууль тогтоомжийн дагуу байна уу, өргөдөл, гомдол нь тухайн байгууллагын эрх хэмжээнд хамаарах эсэхийг тогтоохын тулд хянан үзнэ.
Өргөдөл, гомдол нь дараах үндэслэл байвал хянан үзэхгүй буцааж болно. Үүнд:
1. Өргөдөл, гомдол нь тодорхой нэр хаяггүй;
2. Бага насны хүүхэд буюу шүүхийн шийдвэрээр эрхийн бүрэн чадамжгүйд тооцогдсон этгээд эцэг, эх, асран хамгаалагчаараа төлөөлүүлээгүй;
3. Төрийн байгууллага, албан тушаалтанд иргэн өмнө хандаж байсан асуудлаар өргөдөл, гомдол гаргасан бөгөөд түүнийг дахин хянан шийдвэрлэх үндэслэлгүй;
4. Өргөдөл, гомдолд дурдсан асуудлаар шүүхийн хүчин төгөлдөр шийдвэр байгаа;
5. Хамтран гаргасан өргөдөл, гомдолд бүгд гарын үсэг зураагүй буюу тэдгээрийг төлөөлөх эрхтэй нь баримт бичгээ хавсарган төлөөлөгч гарын үсгээ зураагүй бол тус тус хянан үзэхгүй буцааж болно.
Харъяалал харгалзахгүй ирүүлсэн өргөдөл, гомдлыг харъяаллын дагуу , харин бичгээр гаргасан өргөдөл, гомдол нь хуулийн заагдсан шаардлага хангаагүй бол өргөдөл гаргагчид 30 хоногийн дотор шилжүүлнэ.
Гуравдугаар шат: Өргөдөл, гомдлын талаар шийдвэр гаргах хариу өгөх:
Иргэдээс гаргасан өргөдөл, гомдлыг шийдвэрлэхдээ түүнд дурьдсан асуудлыг бүх талаас нь судлан үзэж, холбогдох албан тушаалтанд танилцуулан
хууль тогтоомжид нийцүүлэн арга хэмжээ авч, хуулинд заасан хугацаанд хариу мэдэгдэнэ.
Төрийн албан хаагч бүр иргэдийн санал, өргөдөл, гомдол, бүрт туйлын анхааралтай, ажил хэрэгч шударга хандаж, зохих хууль тогтоомжийн дагуу шуурхай шийдвэрлэх үүрэгтэй.
Өргөдөл, гомдлыг шийдвэрлэсэн, эсвэл шийдвэрлэхээр дараалалд авсан тохиолдолд энэ тухай хариуг амаар буюу харилцах утсаар, бичгээр зэрэг аль тохиромжтой хэлбэрээр өргөдөл, гомдол гаргагчид мэдэгдэнэ.
Иргэдийн санал, өргөдөл, гомдлыг хэрхэн шийдвэрлэсэн тухайгаа албан бичгээр буюу амаар эзэнд нь хариу өгөх ба хэрэв амаар хариу хэлсэн бол энэ тухай тэмдэглэл хийх ёстой.
Иргэдийн санал, өргөдөл, гомдлыг хүлээн авснаас хойш 30 хоногт багтаан шийдвэрлэж хариу өгнө. Хэрэв хүндэтгэх шалтгаанаар хугацаанд нь шийдвэрлэж чадахгүйд хүрвэл эрх бүхий албан тушаалтнаар хугацааг 30 хоногоор сунгуулж болдог. Саналын шинжтэй өргөдлийн хариуг 90 хоногт багтаан өгнө.
Тамгын газар, харъяа байгууллага, хороодод иргэдийн санал өргөдөл, гомдлыг хүлээн авч шийдвэрлэсэн тухай мэдээ, тайланг Тамгын газрын иргэдийн өргөдөл, гомдлын асуудал хариуцсан зохион байгуулагч улирал бүр авч нэгтгэн дүгнэлт хийж Засаг даргын зөвлөлийн хуралдаанд танилцуулах ба Нийслэлийн Засаг даргын Тамгийн газарт хүргүүлэх үүрэгтэй.
Өргөдөл, гомдлыг хадгалах:
1. Шийдвэрлэсэн өргөдлийг бүртгэл хяналтын картанд биелэлтийг тэмдэглэн бүртгэлийн дугаараар архивын нэгж болгон хадгална.
2. Орон гэр газар хүссэн гэх мэт тусгай дараалал үүсгэх буюу захирамж шийдвэрт материал болгон хавсаргах шаардлагатай өргөдлийн картыг архивын нэгжид оруулна.
Дөрөвдүгээр үе шат: Өргөдөл, гомдлыг хүлээн аваад шийдвэрлэсний дараа тухайн шийдвэрийг хүлээн зөвшөөрөхгүй, хууль бус гэж үзвэл гомдол гаргаж болно.
Тавдугаар үе шат: Захиргааны байгууллаас өргөдөл, гомдлыг шийдвэрлэхтэй холбоотой гарсан шийдвэрийг биелүүлэх үе шат юм.
Тухайн байгууллагад иргэдээс гаргасан өргөдөл, гомдлыг шийдвэрлэх ажиллагаа нь дээрх үе шатуудыг дамжин явагддаг. Дээрхээс дүгнэн үзэхэд байгууллагын өргөдөл, гомдлыг хүлээн авч байгаа үе шат нь нилээд олон шат дамжлагуудтай байгаа нь ажиглагдсан. Ийм олон шат дамжлагуудыг дамжих нь цаг хугацаа алдаж иргэдийн өргөдөл, гомдлыг хуульд заасан хугацаанд нь шийдвэрлэх боломжгүй болгоход хүргэнэ. Тиймээс энэхүү олон шат дамжлагуудыг цөөлж илүү хурдан өргөдөл, гомдлыг хүлээн авах арга замыг тодорхойлох хэрэгтэй байгаа нь харагдаж байна.

2.2 Төрийн байгууллага, албан тушаалтанд гаргасан өргөдөл, гомдлын талаар хийгдсэн судалгааны тойм

НЭГ: Авилгатай тэмцэх газар, “Нээлттэй нийгэм” форум, ” Глоб интернэшнл” төрийн бус байгууллага хамтран Авилгатай тэмцэх газраас гаргасан зөвлөмжийн дагуу төрийн үйлчилгээг ил тод, шуурхай, хүртээмжтэй болгох чиглэлээр төрийн байгууллагууд хэрхэн ажиллаж байгаа талаар бодитой мэдээлэлтэй болох, уг мэдээлэлдээ тулгуурлан зөвлөмжийн хэрэгжилтийн түвшин, хэрэгжүүлэхгүй байгаа шалтгаанд нөлөөлөгч хүчин зүйлсийг илрүүлж төрийн үйлчилгээний чанарыг сайжруулахад чиглэсэн ерөнхий зөвлөмж боловсруулах зорилгоор энэхүү судалгааг хийжээ. Үүнд:
1. Төрийн байгууллагуудад иргэдээс гомдол хэр ирдэг вэ? гэсэн асуултанд судалгаанд хамрагдсан төрийн 90 байгууллагын 41% нь иргэдэд үйлчилгээ үзүүлэх явцад гомдол ихээр, 43% нь хааяа гаргадаг, харин 12% нь гаргадаггүй гэсэн хариулт өгсөн бөгөөд шүүх прокурорын байгууллагуудад гомдол илүү их ирдэг байна.

Төрийн байгууллагуудад иргэдээс гомдол хэр ирдэг вэ?

График 3.1.

Төрийн байгууллагуудад иргэдээс гомдол хэр ирдэг вэ?
Байгууллагуудын чиг үүргээр \хувь\

Ер нь их гардаг Хааяа гардаг Ер гардаггүй
Шүүхийн шийдвэр газар, алба 87.5 - 12.5
Засаг даргын Тамгын газар 14.3 71.4 14.3
Татварын газар, хэлтэс - 50.0 37.5
Нийгмийн даатгалын газар, хэлтэс 62.5 25.0 -
Цагдаагийн газар, хэлтэс 50.0 50.0 -
Хөдөлмөр, халамж үйлчилгээний газар, алба 25.0 50.0 25.0
Прокурорын газар 66.7 33.3 -
Замын цагдаагийн газар 50.0 16.7 16.7
Эмнэлэг 33.3 66.7 -
Газрын алба 42.9 57.1 -
Шүүх 42.9 57.1 -
Засгийн газрын агентлаг 20.0 40.0 40.0

Хүснэгт 3.1

2. Төрийн байгууллагууд иргэдийн ирүүлсэн санал, гомдлыг хуульд заасан хугацаанд нь шийдвэрлэж амжихгүй байх тохиодол гардаг уу? гэсэн асуултанд 22%-д нь иргэдийн өргөдөл, санал, гомдол хуульд заасан хугацаанд шийдвэрлэгдэж амждаггүй бөгөөд ялангуяа дүүргийн болон анхан шатны байгууллагад энэ зөрчил их хэмжээгээр гардаг байна.


График 3.2

Удирдлагын олон шат дамжлага, ажлын уялдаа холбоо муу, хууль дүрэмд заасан хугацаа зарим тохиолдолд богино байдаг, төлбөр төлөгчийн санхүүгийн хүндрэл, ажлын ачаалал их, байгууллагуудын санхүүгийн хүндрэл, иргэд бичиг бримт дутуу бөглүүлж ирдэг, ажилтнуудын ёс зүйгээ хэрхэн сахиж байгаа, хариуцлаггүй байдал болон мөн шийдвэрлэж буй тухайн асуудлын онцлог зэрэг хүчин зүйлээс тус тус шалтгагаалж иргэдийн ирүүлсэн санал, гомдлыг хуульд заасан хугацаанд шийдвэрлэж амжихгүй байх тохиолдол гардаг ажээ.

3. Төрийн байгууллагууд тодорхой чиглэлээр бодлого боловсруулах, шийдвэр гаргахын өмнө олон нийтийн санал бодлыг авдаг уу? гэсэнасуултанд цагдаагийн газар, хэлтэс, Нийгмийн даатгалыг газар, хэлтэс, Прокурорын газар, Газрын алба зэрэг байгууллагуудын 68-аас дээш хувь нь бодлого боловсруулах, шийдвэр гаргахдаа иргэдийн саналыг авдаггүй ба Шүүх, Замын цагдаагийн газар, тасаг, Засаг даргын Тамгын газар зэрэг байгууллагууд иргэдийн саналыг авах шаардлагагүй гэсэн хариултыг өгсөн байна.

Төрийн байгууллагууд тодорхой чиглэлээр бодлого боловсруулах, шийдвэр гаргахын өмнө олон нийтийн санал бодлыг авдаг уу?
График 3.3

Төрийн байгууллагууд тодорхой чиглэлээр бодлого боловсруулах, шийдвэр гаргахын өмнө олон нийтийн санал бодлыг авдаг уу?
Байгууллагуудын чиг үүргээр \хувь\

Авдаг Авдаггүй Шаардлаггүй
Шүүхийн шийдвэр газар, алба 62.5 37.5 -
Засаг даргын Тамгын газар 71.4 2 12.5
Татварын газар, хэлтэс 50.0 37.5 12.5
Нийгмийн даатгалын газар, хэлтэс 25.0 75.0 -
Цагдаагийн газар, хэлтэс - 100 -
Хөдөлмөр, халамж үйлчилгээний газар, алба 87.5 12.5 -
Прокурорын газар 16.7 66.7 16.7
Замын цагдаагийн газар 50.0 16.7 33.3
Эмнэлэг 66.7 22.2 11.1
Газрын алба 28.6 71.4 -
Шүүх 14.3 28.6 57.1
Засгийн газрын агентлаг 60.0 40.0 -

Хүснэгт 3.2.

Иргэдийн саналыг авдаг гэсэн мэдээлэл өгсөн 28 байгууллагын 23 хувь нь гүйцэтгэх ажлыг төлөвлөгөө боловсруулахдаа, 5 хувь нь дотоод дүрэмдээ нэмэлт өөрчлөлт оруулахдаа, 18 хувь нь тухайн байгууллагад хандсан иргэдийн асуудлыг шийдвэрлэхдээ, 37 хувь нь үйлчилгээнийхээ талаар, 18 хувь нь бусад асуудллаар иргэдийн санал бодлыг тус тус авч байжээ.
Иргэдийн саналыг авдаг байгууллагуудын 72 хувь нь албан бичгээр, 63 хувь нь санал гомдол хүлээн авах ажилтнаар дамжуулж, мөн 63 хувь нь иргэдээс мэдээлээ авах утас ашиглах аргаар санал авдаг гэжээ.
Иргэдийн саналыг авдаггүй байгууллага, байгууллагын онцлог, хууль тогтоомж, дээд шатны болон удирдлагын зүгээс зөвхөн хуульд заасны дагуу шийдвэр гаргадаг хатуу шаталсан тогтолцоотой байдаг зэргээс шалтгаалдаг гэсэн тайлбарыг хийсэн байна.

4. Төрийн байгууллагуудын иргэдээс санал хүлээн авах хэлбэрүүдийн талаар судлахад байгууллагууд үйл ажиллагааныхаа онцлогоос шалтгаалан иргэдийн санал, гомдлыг авах арга хэлбэр нь харилцан адилгүй байна. Тухайлбал: Шүүхийн шийдвэр биелүүлэх газар, алба мэдээлэл хүлээн авах утас ба албан бичгээр мэдээлэл авах хэлбэрийг ашиглаж байхад эмнэлэгүүд санал, хүсэлтийн хайрцаг, Засгийн газрын агентлагууд ихэвчлэн албан бичгээр авч байна.


Төрийн байгууллагуудын иргэдээс санал хүлээн авах хэлбэрүүд
График3.4

Төрийн байгууллагуудын иргэдээс санал хүлээн авах хэлбэрүүд
Байгууллагуудын чиг үүргээр \хувь\

С.Х-н
хайрцаг С.Х-н дэвтэр Утас И.Нэт Х.А
ажилтан Албан
бичиг Өөрөө уулздаг
Шүүхийн шийдвэр газар, алба 12.5 37.5 100.0 87.5 87.5 100.0 75.0
Засаг даргын Тамгын газар 14.3 28.6 57.1 14.3 57.1 57.1 28.6
Татварын газар, хэлтэс 62.5 37.5 50.0 37.5 62.5 87.5 37.5
Нийгмийн даатгалын газар, хэлтэс 50.0 50.0 75.0 12.5 62.5 62.5 62.5
Цагдаагийн газар, хэлтэс 75.0 25.0 50.0 - 50.0 50.0 25.0
Хөдөлмөр, халамж үйлчилгээний газар, алба 75.0 75.0 62.5 25.0 37.5 62.5 50.0
Прокурорын газар - 16.7 - 66.7 83.3 66.7
Замын цагдаагийн газар 83.3 66.7 83.3 33.3 83.3 83.3 50.0
Эмнэлэг 100.0 77.8 88.9 55.6 77.8 77.8 55.6
Газрын алба 87.7 28.6 42.9 - 42.9 42.9 42.9
Шүүх 28.6 - 28.6 14.3 57.1 71.4 14.3
Засгийн газрын агентлаг 80.0 20.0 80.0 80.0 60.0 100 60.0

Хүснэгт 3.3.

Судалгаанд хамрагдсан төрийн нийт 81 байгууллагын 63 хувь нь иргэдээс санал гомдол хүлээн авах утас ажиллуулдаг гэжээ. Гэтэл үйлчлүүлэгч иргэдийн 4 хувь нь л үүнийг мэдэж байсан бөгөөд тэднээс 6 хувь нь тус утсын ашиглаж байжээ.

5. Иргэдээс санал, гомдол хүлээн авах 1977 шууд утасны мэдээлэлээр

Төслийн хүрээнд төрийн байгууллагуудаас иргэдэд үзүүлж буй үйлчилгээнд гарсан зөрчлийн талаарх санал, гомдлыг хүлээн авах 1977 утсыг нээлттэй ажиллууллаа. 5 сарын хугацаанд 1977 утсанд 330 иргэний 91 хувь нь Улаанбаатар хотоос, 11 нь хөдөө рорн нутгаас холбогдож байсан.
330 иргэн тухайлсан байгууллага, албан тушаалтанд урьд нь хандаж байжээ.

1977 утсанд ирсэн санал, гомдлын сар бүрийн хэмжээ \хувиар\

График 3.5.



6. Үйл ажиллагаандаа зөрчил гаргаж, иргэдийг чирэгдүүлсэн байгууллагуудын тухай мэдээлэлээр хүнд суртал гаргаж иргэдийг чирэгдүүлсэн байгууллагуудыг үйл ажиллагаа явуулах эрх хэмжээгээр нь авч үзвэл харьцангуй их буюу 45 хувийг дүүрэг, сумын 26 хувийг улсын хэмжээний, 21 хувийг аймаг, нийслэлийн хэмжээний, 8 хувийг баг хорооны байгууллагууд эзэлж байна.

Иргэдийг чирэгдүүлж, үйл ажиллагаандаа зөрчил гаргасан байгууллагууд.
Үйл ажиллагааны эрх хэмжээгээр

График 3.6

Анхан шатны байгууллагууд иргэдийг ихээр чирэгдүүлж байна.
7. Албан тушаалтны мэдээлэлээр иргэдийн гаргасан өргөдөл, гомдлоос үзвэл газрын албаны байцаагч, иргэний бүртгэл мэдээллийн ажилтан зэрэг төрийн захиргааны гүйцэтгэх албан тушаалтан, мөрдөн байцаагчид, зэвсэгт хүчний байгууллагын албан тушаалтнууд зэрэг төрийн тусгай байгууллагын гүйцэтгэх албан тушаалтан, төрийн захиргааны болон үйлчилгээний байгууллагын дунд шатны дарга нар хүнд суртал ихтэй байгаа нь ажиглагдлаа.

8. Иргэдийн төрийн байгууллагад хандсан зорилгыг тодруулахад:

Иргэдийн төрийн байгууллагад хандсан зорилго

График 3.7

9. Иргэдийн гомдол гаргах үндэслэлийг судлахад төрийн байгууллагууд чиг үүрэгтээ хамаарах асуудлыг шийдвэрлэхээс зайлсхийх, хуульд заасан хугацаанд шийдвэрлэхгүй байх зэрэг зөрчлүүд ихээр гарч байна. Түүнчлэн албан тушаалын эрх мэдлээ урвуулан ашиглах, хувийн ашиг хонжоо олох, үндэслэлгүйгээр нэмэлт төлбөр авах, ажил үүргээ мэдэхгүйгээс хариуцлагагүй хандах зэргээр иргэдийг хохироосон нь тэдний гомдол гаргах үндэслэл болжээ.

Иргэдийн гомдол гаргах үндэслэл:
График 3.8


10. Асуудлаа шийдвэрлүүлэхээр зарцуулсан хугацааны байдалд судалгаа хийхэд утсаар холбогдсон иргэдийн үнэмлэхүй хувь нь \65 хувь\ гомдол гаргасан байгууллагадаа хандаад 1 сараас 2 жил, түүнээс дээш хугацаа өнгөрч байна гэжээ.

Иргэдийн асуудлаа шийдвэрлүүлэхээр зарцуулсан хугацаа

График 3.9



Иргэдийн асуудлаа шийдвэрлүүлэхээр зарцуулсан хугацаа
Байгуулагын эрх хэмжээгээр \хувь\

Хугацаа Улс Нийслэл,
аймаг Дүүрэг, сум Хороо, баг Нийт
Нэг сар болоогүй 7.9 5.1 17.1 5.1 35.2
1-3 сар 3.8 2.5 2.5 0.3 9.2
4-6 сар 6.3 4.1 5.1 1.3 16.8
7 сараас 1 жил 6.3 4.4 8.6 1.3 20.6
1-2 жил 0.3 1.9 3.8 - 6.0
2-оос дээш жил 1.6 3.8 6.7 - 12.1
Нийт 26.3 21.9 43.8 7.9 100.0
Хүснэгт 3.4

Дүгнэлт:

Хүнд суртал, чирэгдэл ихтэй, иргэдийн шийдвэрлүүлэхээр хандсан асуудлыг хуульд заасан хуацаанаас нь сунжруулах асуудал түгээмэл байна. Ийм зөрчилтэй байгууллагуудыг Газрын албад, Засаг даргын Тамгын газар, Замын цагдаагийн газар, Шүүхийн шийдвэр биелүүлэх газар, албад тэргүүлж байна.

Хэдийгээр төрийн байгууллагад иргэдээс санал, гомдол хүлээн авах утас, санал хүсэлтийн хайрцаг, дэвтэр, тусгай ажилтан ажиллуулах зэрэг боломж байгаа ч санал, гомдлыг хүлээн авах барагдуурах механизм хангалтгүй байна. Үүнд нэг талаас санал, гомдлыг хүлээн авах арга хэлбэрээ иргэдэд танилцуулдаггүйгээс тэд мэддэггүй, үүнээс шалтгаалж байгууллагуудад хандаж санал гомдол гаргахгүй байх нь элбэг, нөгөөтэйгүүр төрийн байгууллагад итгэх итгэл үлэмж алдарсан нь нөлөөлж байна.
Тодорхой чиглэлээр бодлого боловсруулах, шийдвэр гаргахын өмнө олон нийтийн саналыг авах талаар төрийн байгууллагууд хангалтгүй ажиллаж байгаа нь дээрх судалгаанаас харагдаж байна.

ХОЁР: “Орон нутгийн шийдвэр гаргахүйл явц дахь иргэдийн оролцоо” судалгааны тайланд судалгаанд оролцогчдын 92 хувь нь аймгийн, 84 хувь нь сумын Иргэдийн Төлөөлөгчдийн хуралд өргөдөл, гомдол саналаа огт илэрхийлж байгаагүй байна. Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын үйл ажиллагаанд оролцох боломжуудаас олонх нь өргөдөл, гомдол, саналаа уламжлах тухай мэдэж байсан. Нутгийн удирдлагын байгууллагуудад өргөдөл, гомдол саналаа илэрхийлэх байдал нь иргэдийн наснаас хамаарч нэмэгддэг нь асуулгын дүнгээс харагдаж байна. Харин хүйсийн хувьд төдийлөн ялгаагүй бөгөөд эрэгтэйчүүд эмэгтэйчүүдийг бодвол нутгийн удирдлагын байгууллагад өргөдөл, гомдол, саналаа илэрхийлэхдээ арай илүү хувьтай байна.
Та дараах байгууллагад өргөдөл, гомдол, саналаа илэрхийж байсан уу?

График 3.11

Иргэдийн төлөөлөгч болон иргэдийн хооронд тун бага харилцаа байдгийг дээрх дүн харуулж байна. 2004 онд орон нутгийн ээлжит сонгууль болсон ч маш олон иргэд өөрийн орон нутгаас буюу тойргоос сонгогдсон аймаг, сумын ИТХ-н төлөөлөгчдөө танихгүй гэсэн нь Төлөөлөгчид иргэдтэй ойртож ажиллахгүй, тэднийг жинхэнэ утгаар төлөөлж ажиллаж байгаа эсэхэд эргэлзэхэд хүргэж байна.

Иргэд ИТХ-д хандахаас илүү багийн Засаг дарга, хуралд хандах нь илүүтэй байна. Энэ нь нэг талаас иргэдийн ямар асуудал, зорилгоор хандаж буйгаас шалтгаалах боловч нөгөө талаас хуралд итгэх иргэдийн итгэлтэй холбоотой байна. Өргөдөл, гомдол, саналаа илэрхийлж байсан нийт иргэдийн олонхи нь ямар нэг бичиг баримтын лавлагаа авах эсвэл тусламж дэмжлэг хүсэх зорилготой байжээ. Ялангуяа багийн Засаг дарга, сумын Засаг даргын Тамгийн газарт энэ асуудлаар илүүтэй ханддаг байна. Өөрөөр хэлбэл аймгийн төвд амьдарч буй иргэд хөдөө багийнхны адил багийн Засаг даргатай илүү тогтмол харилцдаг байна. Харин аймгийн төвд амьдарч буй иргэд сумынхаа ИТХ, ЗДТГ-т хандахаас илүү багийн болон аймгийн Засаг даргад ханддаг байна. Бусад байгууллагад иргэд төдийлөн ханддаггүй, ихэвчлэн ЗДТГ-т очдог байна. Харин төрийн албан хаагчдын тухай гомдол, саналаа илэрхийлэх, хууль эрх зүйн мэдээлэл авах, хөнгөлөлт чөлөөлөлт хүсэх, төрийн байгууллагын ажлын тайлангийн талаар иргэд төдийлөн санал гомдол гаргадаггүй гэж дүгнэж болохоор байна.

Аймгийн ИТХ болон ЗДТГ-т иргэд өргөдөл, гомдол саналаа гаргах нь газар нутгийн хол ойроос тодорхой хэмжээнд хамаардаг боловч аймгийн ИТХ болон ЗДТГ-т өргөдөл, гомдол, саналаа илэрхийлэх түвшин нь аймгийн төв, сум, хөдөөнөөс төдийлан ялгаагүй байна. Өөрөөр хэлбэл иргэд нутгийн удирдлагын анхан шатны нэгж болох багийн Засаг дарга, хурал, сумын Засаг даргад хандаж асуудлаа шийдвэрлүүлэх, дээд шатны байгууллагад уламжлуулах нь нийтлэг байдаг байна.

Та өөрийн өргөдөл, гомдол, саналаа ихэвчлэн хэнд гаргаж ханддаг вэ?
График 3.10

Судалгаанд оролцогч иргэдийн 24 хувь нь бидний санал ИТХ-н шийдвэрт, 15.5 хувь нь аймгийн ИТХ-д тусгагддаг гэж хариулсан нь тухайн түвшний Засаг дарга нарын шийдвэрт гэж хариулснаас доогуур хувьтай байгаа нь иргэн ба ИТХ-н хоорондын харилцаа ямар түвшинд байгааг харуулж байна.
Гэхдээ ганц нэг сумын ИТХ аливаа шийдвэр гаргахдаа иргэдтэйгээ зөвлөлдөх арга хувилбаруудыг нэвтрүүлж эхлээд байгаа нь сайшаалтай.
Аль ч аймгаас судалгаанд оролцсон иргэдийн хувьд Аймгийн ИТХ нь иргэдийн саналыг хамгийн бага тусгадаг гэж үзэх хандлага нийтлэг байна.
Мөн нутгийн удирдлагийн байгууллагад өргөдөл, гомдол, саналаа илэрхийлж байгаагүйн шалтгааныг иргэд оролцох ёстойгоо сайн мэддэггүй, зав зай муутай байдагтай холбон тайлбарлажээ.
ИТХ шийдвэр гаргахдаа иргэдийн саналыг тусгадаг уу?

График 3.12.

2.3. Иргэдээс гаргасан өргөдөл, гомдлыг хүлээн авч
шийдвэрлэх үйл ажиллагаанд хийсэн шинжилгээ

Энэхүү дэд бүлэгт Чингэлтэй дүүргийн Засаг даргын Тамгын газрын талаар, иргэдээс гаргасан өргөдөл, гомдлыг хүлээн авч шийдвэрлэх ажиллагаа болон 2006, 2007 оны байдлаар уг байгууллага иргэдээс хэдэн өргөдөл, гомдол хүлээн авч шийдвэрлэсэн түүний биелэлтийн байдал зэрэгт дэлгэрэнгүй шинжилгээ хийсэн болно.
Тамгын газрын иргэдээс ирүүлсэн өргөдөл, гомдлыг шийдвэрлэх үйл ажиллагааг шинжлэхийн тулд тухайн байгууллагын талаар эхлээд товчхон авч үзэх шаардлагатай гэж бодож байна.
Тамгын газрын хэлтэс, албад, тасгуудын чиг үүргүүдийг Тамгын газрын дотоод журмаар зааж өгснөөс гадна хэлтэс, албад, тасгуудын өөрсдийн дүрэм журмаар нарийвлан зааж өгсөн байдаг байна.
2006, 2007 оны байдлаар Чингэлтэй дүүргийн Засаг даргын Тамгын газрын хэмжээнд болон хэлтэс тасгууд болон албан хаагчдад хэдэн өргөдөл, гомдол ирж хэрхэн шийдвэрлэж байсан талаар байгууллагын жилийн тайлан мэдээнүүдэд үндэслэн дэлгэрэнгүй шинжилгээ хийсэн.
Мөн тухайн байгууллага иргэдийн өргөдөл, гомдлыг хүлээн авч шийдвэрлэж буй байдлын талаар үнэн зөв үр дүн гаргахын тулд тус байгууллагад өргөдөл, гомдол гаргаж байсан зарим иргэдтэй уулзаж, тэдгээр иргэдийн өргөдөл гомдлыг ямар хугацаанд хэрхэн шийдвэрлэж, яаж хариу мэдэгдэж байсан талаар судалгаа авсан болно.
2005 онд “Иргэдийн өргөдөл, гомдлыг хүлээн авч шийдвэрлэх журам”-ыг
шинэчлэн боловсруулж Засаг даргаар батлуулан ажилласан бөгөөд албан хэрэг хөтлөлтийн хэрэглээний программыг өргөдлийн бүртгэл, шийдвэрлэлтийн байдал, тайлан гаргалт, эрэлт хайлтанд хэрэглэж эхэлжээ. Гэвч энэхүү программ нь тодорхой шалтгааны улмаас цаашид удаан ашиглах боломжгүй болжээ.
2006 онд Тамгын газрын хэмжээнд өргөдөл, гомдлыг хэрхэн хүлээн авч яаж шийдвэрлэсэн талаар шинжилгээ хийлээ.Тус дүүргийн Засаг даргын Тамгын газрын зохион байгуулалтын бүтцийг Монгол Улсын Төсвийн байгууллагын удирдлага, санхүүжилтийн тухай хуулийн 17-р зүйлийн 1-ийн 12 дахь заалт, Төрийн албаны тухай хуулийн 17-р зүйлийн 10 дахь заалт, Нийслэлийн Засаг даргын 2005 оны 21 дахь захирамж, Дүүргийн Засаг даргын 33-р захирамжийг үндэслэн гаргасан Тамгын газрын даргын 2005 оны 24-р тушаалын нэгдүгээр хавсралтаар баталсан байна. Байгууллагын зохион байгуулалтын бүтцийг зургаар үзүүлбэл:

Зураг- 2.1. Тамгын газрын зохион байгуулалтын бүтэц







Энэ онд дүүргийн Тамгын газарт бичгээр 811, амаар 1663, иргэдээс Засаг дарга болон газрын харилцааны албанд 8927 нийт 11401 өргөдөл, гомдлыг хүлээн авч шийдвэрлэжээ.

2006 онд нийт бичгээр ирсэн өргөдөл, гомдлыг авч үзэхэд:

График-2.1. Тамгын газарт 2006 онд ирсэн хүсэлтийн төрөл


Тухайн онд иргэдээс бичгээр ирүүлсэн өргөдлийг агуулгаар нь дараах хүснэгт байдлаар авч үзье.

Хүснэгт 2.2
Тамгын газарт 2006 онд иргэдээс бичгээр ирсэн
өргөдөл, гомдлын агуулга, биелэгдсэн байдал \хувиар\

дд Өргөдөл, гомдлын
агуулга Тоо Шийдвэрлэгдсэн
байдал Шийдвэрлэлтийн
хувь

Нэг. Иргэдээс ирүүлсэн өргөдөл, гомдол
1 Буцалтгүй тусламж хүссэн 87 50 57,47
2 Орон сууц буюу гэр хүссэн 144 25 17.36
3 Оршуулгын тэтгэмж хүссэн 8 8 100
4 Асран хамгаалагч тогтоолгох тухай 54 45 83.3
5 Газар хүссэн 208 143 68.75
6 Ажлын байрны зөвшөөрөл хүссэн 23 23 100
7 Халамжийн цэцэрлэгт хүүхэд өгөх, авах 9 9 100
8 Сургалтанд суухыг хүссэн 15 11 73.3
9 Улсын асрамжийн газарт явуулахыг хүссэн 5 5 100
10 Газрын зөрчил маргаантай асуудлаар 25 16 64
11 Тохижилтын асуудлаар санал бодлоо гаргасан 18 13 72.2
12 Зээл тусламж хүссэн 6 6 100
13 Бусад тусламж хүссэн 58 48 82.7

Хоёр. Албан хаагчдаас гаргасан өргөдлөл, гомдол
14 Ажлаас чөлөөлөгдөх, ажилд орохыг хүссэн 56 56 100
15 Цалингын урьдчилгаа хүссэн 10 10 100
Дүн 726 468 33


Дээрх хүснэгтээс харахад
• Гэр хүссэн өргөдөл- 17.8%
• Газар хүссэн өргөдөл- 25.6%-ийг эзэлж байна

Орон гэр хүсч ирүүлсэн өргөдөл нэг бүртэй танилцаж холбогдох байгууллага, албан тушаалтнаас тодруулан, шаардлагатай тохиолдолд орон гэргүй иргэдийг бүртгэлд хамруулдаг ба 1997 оноос энэхүү бүртгэлд нийт 1277 өрх бүртгэгдсэнээс 990 нь одоогийн байдлаар гэртэй болоод байгаа юм.


График- 2.2. 2006 онд Тамгын газарт бичгээр ирсэн өргөдөл, гомдлыг агуулгаар нь авч үзвэл


Иргэдээс ирүүлсэн нийт өргөдөл, гомдлын биелэлтийн байдлыг графикаар харуулбал:
График-2.3. Тамгийн газрын 2006 оны байдлаар иргэдээс ирсэн өргөдөл, гомдлыг шийдвэрэлэсэн байдал



Харин одоо 2007 оны байдлаар Тамгын газарт иргэдээс ирүүлсэн өргөдөл, гомдлын талаар болон түүний шийдвэрлэлтийн байдлыг шинжлэе.
Тухайн онд иргэдээс өргөдөл, гомдол рүлээн авч шийдвэрлэх ажиллагааг улам нээлттэй, ил тод болгох үүднээс өргөдөл, гомдол хүлээн авахдаа амаар бичгээр авахаас гадна радио телевизээр явуулж байгаа шууд нэвтрүүлгээр, тусгайлан ажиллуулж байгаа утсаар, цахим сүлжээгээр зэрэг хэлбэрүүдээр авч байна.
2007 оны байдлаар бичгээр хүлээж авсан 452 өргөдлийг агуулгаар нь ангилан дараах хүснэгт байдаар үзүүллээ.

Тамгын газарт 2007 онд иргэдээс бичгээр ирсэн
өргөдөл, гомдлын агуулга, биелэгдсэн байдал \хувиар\

дд Өргөдөл, гомдлын
агуулга Тоо Шийдвэрлэгдсэн
байдал Шийдвэрлэлтийн
хувь
Нэг. Иргэдээс ирүүлсэн өргөдөл, гомдол
1 Буцалтгүй тусламж хүссэн 49 45 91.8
2 Орон сууц буюу гэр хүссэн 98 41 41.8

3 Оршуулгын тэтгэмж хүссэн 5 5 100
4 Санал, гомдол хүсэлтийн чанартай 49 40 81.6
5 Асран хамгаалагч тогтоолгох тухай 36 36 100
6 Газар хүссэн 108 98 90.7
7 Ажлын байрны зөвшөөрөл хүссэн 11 11 100
8 Халамжийн цэцэрлэгт хүүхэд өгөх, авах 6 6 100

9
Сургалтанд суухыг хүссэн
7
7
100
10 Улсын асрамжийн газарт явуулахыг хүссэн 3 3 100
11 Газрын зөрчил маргаантай асуудлаар 13 13 100
12 Тохижилтын асуудлаар санал бодлоо гаргасан 7 5 71.4
13 Зээл тусламж хүссэн 3 3 100
14 Бусад тусламж хүссэн 26 26 100

Хоёр. Албан хаагчдаас гаргасан өргөдлөл, гомдол
15 Ажлаас чөлөөлөгдөх, ажилд орохыг хүссэн 25 25 100
16 Цалингын урьдчилгаа хүссэн 6 6 100
Дүн 452 376 16.8

Хүснэгт 2.3

Дээрх хүснэгтээс харахад
• Гэр хүссэн өргөдөл- 21.6-30.4%
• Газар хүссэн өргөдөл- 25.6%-33.3%-ийг эзэлж байна

Зураг- 2.4. 2007 онд Тамгын газарт бичгээр ирсэн
өргөдөл, гомдлыг агуулгаар нь авч үзвэл


Өнөөгийн байдлаар дүүргийн хэмжээнд гэр хүссэн иргэдийн дараалалд 1450 гаруй өрх бүртгэгдсэн ба үүнээс гэр олгосон нь 283 байгаа юм байна.
Иргэдээс ирүүлсэн нийт өргөдөл, гомдлын байдлыг зургаар үзүүлбэл:

Зураг-2.6. Тамгын газрын 2007 оны байдлаар
иргэдээс ирсэн өргөдөл, гомдлыг шийдвэрлэсэн байдал

Ийнхүү 2006-2007 оны байдлаар тус байгууллагын хэмжээнд иргэдээс ирсэн өргөдөл, гомдлыг хэрхэн хүлээн авч шийдвэрлэсэн талаар шинжилж үзлээ. Тэгвэл иргэдээс ирсэн өргөдөл, гомдлыг шийвэрлэсэн байдал нь 2006 оноос 2007 оны хооронд хэрхэн өөрчлөгдсөнийг харьцуулан авч үзье:
Зураг-2.7. 2006,2007 оны өргөдөл, гомдлын
шийдвэрлэлтийн байдлыг харьцуулсан нь


2006 харьцуулбал 2007 онд байгууллагын иргэдээс авсан өргөдөл, гомдлын шийдвэрлэлтийн хувь нэмэгдсэн байгаа нь харагдаж байгаа боловч бүрэн гүйцэд шийдвэрлэж чадахгүй байна.

Тамгын газрын хувьд судалгаанаас харахад иргэдээс гаргасан өргөдөл, гомдлыг бүрэн шийдвэрлэж чадахгүй байгаа нь дараах хэд хэдэн зүйлээс шалтгаалж байна.Үүнд:
1. Иргэдээс гаргаж буй өргөдөл, гомдлыг хүлээн авч шийдвэрлэж байгаа үе шат нь маш олон шат дамжлагатай:
Байгууллагын өргөдөл гомдлыг хүлээн авч байгаа байдал нь дээр хийсэн шинжилгээний дагуу 5 шат дамжлагатай бөгөөд ийм олон шат дамжлагуудыг дамжих нь цаг хугацаа их шаардаж, шийдвэрлэх үйл явцыг удаашруулж байна.
2. Байгууллагын үйл ажиллагаа иргэдэд нээлттэй бус байдаг:
Иргэдэд байгууллага өөрийн үйл ажиллагааны талаар мэдээл бага маш өгдөг учраас байгууллагын үйл ажиллагааг иргэд мэддэггүй. Тухайлбал иргэдийн өргөдөл, гомдлыг амаар бичгээр авахаас гадна утсаар, цахим сүлжээгээр гэх мэт хэлбэрүүдээр хүлээн авна гээд дүрэм журамдаа заачихсан байхад иргэд энэ талаар мэддэггүй. Үүнийг иргэд мэддэг байсан бол шууд гэрээсээ утсаар яриад санал хүсэлтээ хэлэх, гомдлоо гаргах зэрэг нь маш их цаг хугацаа хэмнэх давуу талтай.
3. Иргэдийн захиргааны байгууллагад өргөдөл, гомдол гаргах мэдлэг муу:
Иргэд өөрсдийн эрх ашгаа хамгаалуулахаар хаана, хэнд өргөдөл, гомдол гаргахаа төдийлөн сайн мэддэггүй. Мөн тухайн асуудал нь байгууллагын ямар хэлтэс тасагт хамаарах асуудал болох талаар мэдлэг дутмаг байдаг.
Дээрх зүйлээс шалтгаалан байгууллага иргэдээс гаргасан өргөдөл, гомдлыг бүрэн гүйцэд цаг хугацаанд нь шийдвэрлэж чадахгүй байна.
Захиргааны байгууллага иргэдээс гаргасан өргөдөл, гомдлыг цаг хугацаанд нь үндэслэлтэй шийдвэрлэх ёстой боловч тухайн байгууллагын хувьд цаг хугацаанд нь шийдвэрлэхгүй байх явдал дээрх судалгаа, тайлангаас ажиглагдсан. Ийнхүү шийдвэрлэж чадахгүй байгаа нь байгууллагад дараах сөрөг үр дагаваруудыг бий болгож байдаг. Үүнд:
1. Өргөдөл, гомдлыг шийдвэрлэх ажиллагаа нь удааширч хуулийн хугацаанд шийдвэрлэх боломжгүйд хүрэх:
Өргөдөл, гомдлыг хүлээн авах ажиллагаа нь шат дамжлага ихтэй учраас тэр олон шат дамжлагуудыг дамжин явсаар тухайн өргөдөл, гомдлыг шийдвэрлэх ажиллагаа удаашрах явдал бий болдог.
2. Төрийн байгууллагад итгэх иргэдийн итгэл буурах:
Иргэд өргөдөл, гомдлоо гаргах боловч байгууллага түргэн шуурхай, цаг хугацаанд нь шийдвэрлэж өгөхгүйгээс иргэд байгууллагад итгэхээ больж, түүнд дахин санал, хүсэлтээ илэрхийлэхээс татгалзаж эхэлнэ.










ГУРАВДУГААР БҮЛЭГ

ИРГЭДЭЭС ЗАХИРГААНЫ БАЙГУУЛЛАГАД ГАРГАСАН ӨРГӨДӨЛ,ГОМДЛЫГ ХҮЛЭЭН АВЧ ШИЙДВЭРЛЭХ АЖИЛЛАГААГ
БОЛОВСРОНГУЙ БОЛГОХ НЬ


Аливаа зүйлийг шинжилж үзнэ гэдэг тухайн зүйлийн алдаа дутагдалыг гаргаж, түүнийг арилгах арга замыг боловсруулах явдал юм. Тиймээс энэхүү бүлэгт иргэд захиргааны байгууллагад өргөдөл, гомдол, санал, хүсэлтээ гаргах, түүнийг захиргааны байгууллага хэрхэн шийдвэрлэж байгаа талаар хийсэн судалгаа, тайлан зэргийг багтаасан болно. Мөн өмнөх хоёр бүлэгт хийсэн шинжилгээнүүдэд үндэслэн Чингэлтэй дүүргийн Засаг даргын Тамгын газарт иргэдээс гаргасан өргөдөл, гомдлыг хүлээн авч шийдвэрлэх ажиллагааг боловсронуй болгох боломжуудыг тодорхойлсон болно.

3.1 Иргэдийн өргөдөл, гомдлыг шийдвэрлэх
ажиллагааг боловсронгуй болгох зарим арга зам

Аливаа зүйлийг шинжилж үзнэ гэдэг нь тухайн зүйлийн алдаа дутагдалыг гаргаж, түүнийг арилгах арга замыг боловсруулах явдал юм. Тиймээс өмнөх хоёр бүлэгт хийсэн шинжилгээ, судалгаануудад үндэслэн Чингэлтэй дүүргийн Засаг даргын Тамгын газарт иргэдээс гаргасан өргөдөл, гомдлыг хүлээн авч, шийдвэрлэх ажиллагааг боловсронгуй болгох боломжуудыг тодорхойллоо.
Иргэдийн өргөдөл, гомдлыг түргэн шуурхай шийдвэрлэх боломжийг тодорхойлохын өмнө түргэн, шуурхай, цаг хугацаандаа шийдвэрлэгдэхгүй байгаа шалтгааныг судлан үзэж дээрх шинжилгээнүүдээр тодорхойлохыг оролдсон.
Өмнөх шинжилгээнүүдээс дүгнэн үзэхэд хамгийн гол шалтгаан нь иргэдийн өргөдөл, гомдлыг хүлээн авч шийдвэрлэх ажиллагаа нь маш их шат дамжлага ихтэй байгаа байдал, байгууллагын үйл ажиллагааны байдал иргэдэд нээлттэй бус мөн түргэн шуурхай үйлчилж чадахгүй байгаа байдал, иргэдийн захиргааны байгууллагад өргөдөл, гомдол гаргах мэдлэг дутмаг зэрэг явдууд юм.


Тамгын газрын хувьд иргэдээс ирүүлсэн өргөдөл, гомдлыг хүлээн авч сайжруулах, иргэдэд нээлттэй болгох, сүүлийн жилүүдэд хурдацтай хөгжиж байгаа мэдээллийн технологийг өдөр тутмын үйл ажиллагаандаа ашиглаж ажлын үр дүнгээ дээшлүүлэх шаардлага зүй ёсоор тавигдаж байна.
Иргэдийн өргөдөл, гомдлыг түргэн шуурхай шийдвэрлэх дараах боломжууд байна гэж үзлээ.

Нэгдүгээрт. Иргэдийн өргөдөл, гомдлыг хүлээн авч шийдвэрлэх үйл ажиллагааны үе шатыг цөөлөх

Зураг 3.1. Иргэдийн өргөдөл, гомдлыг хүлээн авч шийдвэрлэж байгаа үйл
ажиллагааны үе шат








Шинжилгээнээс үзэхэд байгууллагын иргэдийн өргөдөл, гомдлыг зөвхөн хүлээн авах үе шат нь энэхүү схемд үзүүлсний дагуу 5 шат дамжлагатай байна. Тэгэхээр иргэдээс архив бичиг хэрэг хариуцсан зохион байгуулагч хүлээн аваад, бүртгээд Засаг даргаар хянуулаад дараа нь өргөдөл, гомдол хариуцсан зохион байгуулагчид шилжүүлнэ. Өргөдөл гомдол хариуцсан зохион байгуулагч мөн бүртгээд тухайн асуудалд холбогдолтой эрх бүхий албан тушаалтанд шилжүүлэн өгдөг. Ингэж хоёр дахин бүртгэх шаардага байхгүй бөгөөд архив бүртгэхгүйгээр өргөдөл, гомдол хариуцсан албан тушаалтан нь бүртгээд асуудалд холбогдолтой хэлтэс, алба, албан тушаалтанд шилжүүлэх боломжтой гэж үзээд иргэдээс гаргасан өргөдөл, гомдлыг хүлээн авч шийдвэрлэх ажиллагаа нь дараах үе шаттай байхаар санал болгож байна. Үүнд:


Зураг 3.2 Иргэдийн өргөдөл, гомдлыг хүлээн авч шийдвэрлэх үйл
ажиллагааны үе шат дамжлагыг цөөлөх боломж


Ийнхүү шат дамжлагуудыг цөөлөх нь өргөдөл, гомдлыг цаг тухайд нь түргэн шуурхай шийдвэрлэх боломж бүрдэж ингэснээр байгууллагын үйл ажиллагааны үр дүн сайжирч иргэдийн төрийн байгууллагад итгэх итгэл нэмэгдэнэ.

Хоёрдугаарт. Иргэдийн өргөдөл, гомдлыг хүлээн авч, бүртгэх ажиллагааны боловсронгуй программыг ашиглах
Нийслэлийн бүх дүүргүүд албан хөтлөх программыг иргэдийн өргөдөл, гомдол хүлээн авах, бүртгэх ажиллагаандаа ашигладаг боловч тэр нь чанарын шаардлага хангаагүйн улмаас цаашид ашиглах боломжгүй болсон тул албан хэрэг хөтлөх боловсронгуй программыг комьютерийн программистуудын дунд тендер зарлан шалгаруулж иргэдийн өргөдөл, гомдол, санал хүлээн авах ажиллагаандаа ашигласанаар энэхүү ажиллагаа илүү боловсронгуй, түргэн шуурхай болох үндэс тавигдах юм.
Ийнхүү албан хэрэг хөтлөх боловсронгуй программыг ашиглах нь дараах ач холбогдолтой. Үүнд:
1. Цаг хугацаа хэмнэнэ.
2. Байгууллагын үйл ажиллагааг түргэн шуурхай болгоно.
3. Байгууллагын үйл ажиллагааны үр дүнг дээшлүүлэх гэх мэт олон ач холбогдолтой.

Харин үүний хүндрэлтэй тал нь:
1. Хөрөнгө мөнгө, мэдлэг чадвар шаардана.

Гуравдугаарт. Байгууллага иргэдэд нээлттэй байж, үйл ажиллагааныхаа талаар сурталчлах
Төрийн байгууллагын үйл ажиллагаа иргэдэд нээлттэй ил тод байх ёстой. Гэвч тус байгууллагын хувьд үйл ажиллагаа нь нээлттэй бус өөрийн хийж буй үйл ажиллагааныхаа талаар иргэдэд суртачлах асуудал нэлээд сул байдаг. Тиймээс иргэд нь төрийн үйлчилгээний талаар төрийн үйл ажиллагааны талаар ойлголт муутай байдаг. Тухайлбал 2007 оны оноос байгуулга өөрийн вэб сайттай болж бүх албан хаагчид, хороод дотоод сүлжээнд холбогдсон боловч энэ талаараа иргэдэд сурталчилж мэдээлэхгүй учраас юу ч мэдэхгүй. Энэ талаараа иргэдэд мэдээлж хүмүүсийн санал хүсэлт өргөдөл, гомдлыг сүлжээгээр хүлээн авч шийдвэрлээд хариу мэдэгдэх нь бүрэн боломжтой зүйл юм.
Мөн байгууллагын хэлтэс тасаг албадуудын эрхлэх асуудлууд хийдэг ажил тухайн асуудлыг хариуцсан албан хаагчдын талаар дэлгэрэнгүй харуулсан самбар таниулах хуудас хийж Тамгын газрын үүдний самбарт байрлуулах хэрэгтэй. Ингэснээр иргэд өөрийн асуудалд холбогдолтой албан хаагчдад өргөдөл гомдол, саналаа гаргах боломжтой болно. Энэ нь өргөдөл, гомдлыг хүлээн авч шийдвэрлэх ажилагааны үе шатыг багасгах нэг үндэс болно.
Иргэдэд нээлттэй байх нэг арга бол иргэдтэй хамгийн ойр байдаг хороодоор дамжуулан иргэдэд үйл ажиллагаагаа суртачлах явдал юм. Энэ нь дүүргийн Тамгын газрын үйл ажиллагааны талаар мэдэхгүй зүйлээ хороодын ямар ч ажилтнаас асуухад хэлээд өгдөг байх мөн энэ талаар хороодын байрандаа мэдээллийн самбар байрлуулж болно. Ийнхүү байгууллагын үйл ажиллагааг иргэдэд нээлттэй байлгаж таниулсанаар байгууллагын нэр хүнд өсч, ажлын үр дүн нэмэгдэх төрийн үйлчилгээг иргэдэд ойртуулах зэрэг нэлээд сайн талуудтай. Энэ бол маш энгийн арга учраас байгууллага дээр хэрэгжүүлэх бүрэн боломжтой. Ямар нэгэн хөрөнгө мөнгө гэх мэтийн зүйл шаардахгүйгээр хэрэгжүүлэх боломжтой юм. Ядаж л гадаа үүдний самбартаа өргөдөл, гомдлоо энэ хаягаар ирүүлж болно гээд мэйл хаягаа бичээд тавих хэрэгтэй. Байгууллагаг хичнээн зүйлийг хийлээ ч түүнийхээ талаар иргэдэд мэдэгдэж, сурталчилж иргэд түүнийг нь хүртэж чадахгүй л бол тэр хэзээ ч сайн ажил болохгүй.

Дөрөвдүгээрт. Төрийн байгууллагын хариуцлагын тогтолцоог бүрдүүлэх
Иргэд төрийн байгууллага, албан тушаалтанд хандах гаргасан өргөдөл, гомдлыг боловсронгуй болгож, Өргөдөл гомдлыг заавал судлан үзэж, үндэслэлтэй хариуг түргэн шуурхай, тогтоосон хугацаанд өгдөг байх, хэрэв ийнхүү хянан үзэж тогтоосон хугацаанд хариуг өгөөгүй бол тухайн албан тушаалтныг ажлаас нь өөрчлөх, цаашлаад ажлаас халах хариуцлагын тогтолцоог бүрдүүлэх нь хариуцлагын том хэм хэмжээг бий болгоно. Мөн хийсэн ажлынхаа үр дүн, тайланг иргэдэд эргэн тайлагнах системийг бүрдүүлж үүнд иргэд идэвхитэй оролцсоноор иргэдээс гаргасан өргөдөл, гомдол нь түргэн шуурхай, үнэн бодитой шийдвэрлэгдэх боломж бүрдэх юм.



















ДҮГНЭЛТ

Магистрын зэрэг горилсон дипломын ажлаа “Иргэдийн төрийн байгууллага, албан тушаалтанд гаргасан өргөдөл, гомдлын шийдвэрлэлтэд хийсэн шинжилгээ” гэсэн сэдвийг сонгон авч бичсэн. Энэхүү сэдвийг сонгон авсан шалтгаан нь иргэдийн өдөр тутмын амьдралд тэдний эрх ашгыг захиргааны байгууллагаас зөрчих явдлууд хааяа тохиолддог. Мөн иргэд гэр орон, газар хүсэх зэрэг тусламж, дэмжлэг хүсэх шаардлага гардаг.
Иргэд энэ тухай өргөдөл, гомдлоо төрийн байгууллага, албан тушаалтанд гаргадаг боловч хугацаандаа шийдвэрлэгдэхгүй, үндэслэлтэй хариу өгөхгүй байх явдал нэлээд байдаг. Тиймээс энэхүү сэдвийг сонгон авч төрийн байгууллага, албан тушаалтанд гаргасан өргөдөл, гомдлыг шийдвэрлэх ажиллагаа нь захиргааны процессын ажиллагаа учраас захиргааны процессийн тухай товчхон авч үзсэн.
Захиргааны процессийн шинж нь удирдлагыг хэрэгжүүлэхтэй холбоотой харилцаанд үүсдэг өөр өөрийн онцлог бүхий олон төрлийн ажиллагаанаас бүрдэх, салбар олон хуулиудаар зохицуулагдах, гол төлөв захиргааны байгууллага хэрэгжүүлдэг байх болно. Захиргааны процессын хэрэгт захиргааны зөрчлийг хянан шийдвэрлэх, захиргааны хууль бус ажиллагаатай холбоотой маргааныг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа, төрийн албатай холбоотой үүссэн хэрэг маргааныг шийдвэрлэх ажиллагаа, иргэдийн өргөдөл, гомдлыг хүлээн авч шийдвэрлэх ажиллагаа зэрэг олон төрлийн ажиллагаанууд багтдаг.
Ийнхүү захиргааны процессын хэсэг болох өргөдөл, гомдлыг хүлээн авч шийдвэрлэх ажиллагааны эрх зүйн зохицуулалт болон энэхүү ажиллагааг тодорхой байгууллагын хүрээнд судалсан.
Эрх зүйн зохицуулалтын хувьд иргэдээс захиргааны байгууллагад өргөдөл, гомдол гаргахтай холбогдох харилцаатай хамаарал бүхий хуулиудыг судалсан. Энэхүү ажлын хүрээнд судлан үзсэнээр иргэдийн өргөдөл, гомдлыг хүлээн авч шийдвэрлэхтэй холбоотой 50 гаруй хуулийн 100 гаруй зүйл, заалтууд үйлчилж байна.
Иргэн хуулийн этгээд ямар нэгэн үйл ажиллагаа эрхлэхдээ захиргааны байгууллагаас зөвшөөрөл авдаг. Зөвшөөрөл авахдаа зохих баримт бичгүүдийг
бүрдүүлдэг бөгөөд энэхүү баримт бичгүүдэд нь зөвшөөрөл хүссэн өргөдөл нь багтддаг. Тиймээс энэ төрлийн хууль дийлэнх хэсгийг эзэлж байна.
Судалгааны ажлын объект нь Чингэлтэй дүүргийн Засаг даргын Тамгын газар бөгөөд уг байгууллагад иргэдээс гаргаж байгаа өргөдөл, гомдлыг хэрхэн хүлээн авч шийдвэрлэж байгаа талаар судлаж үнэлэлт дүгэлт өгсөн. Тамгын газар хууль тогтоомжийн дагуу иргэдийн өргөдөл, гомдлыг хүлээн авч шийдвэрлэдэг боловч ийнхүү шийдвэрлэж байгаа ажиллагаа нь шат дамжлага ихтэй, өргөдөл, гомдлыг шийдвэрлэх ажиллагаанд ахиц гарч байгаа боловч бүрэн дүүрэн шийдвэрлэж чадахгүй байгаа нь судалгаанаас харагдаж байна.
Тиймээс байгууллагын иргэдээс гаргасан өргөдөл, гомдлыг хүлээн авч шийдвэрлэх ажиллагааны үе шатыг цөөлөх, өргөдөл, гомдол хүлээн авах ажиллагааг сайжруулах боломжийг тодорхойлохыг оролдсон.
Ийм ийм аргууд байна гээд орхих биш түүнийг хэрэгжүүлэх ямар боломж тухайн байгууллагад байна, тэр аргын давуу талууд нь юу юм гэдгийг мөн гаргаж ирэхийн зорьсон.
Байгууллагын үйл ажиллагаа үр дүнтэй, үр өгөөжтэй явагдах нэг үндэс бол иргэдийн санал хүсэлтийг хүлээн авах түүний хэрэгтэй зүйлүүдийг нь ажил хэрэгтээ ашиглаж байх явдал юм.
















НОМ ЗҮЙ
Хууль эрх зүйн акт:
1. Монгол улсын Үндсэн хууль, УБ.,1992 он
2. Иргэдээс төрийн байгууллага, албан тушаалтанд гаргасан өргөдөл, гомдлыг шийдвэрлэх тухай хууль, УБ, 1995 он
3. Захиргааны хариуцлагын тухай хууль, 1992 он
4. Монгол улсын стандарт, Албан бичиг, 1-р хэсэг, Стандартчилал хэмжил зүйн үндэсний төв. УБ.,2002 он
5. Хууль, зарлиг, тогтоолын эмхэтгэл, УБ. 1990 он, № 3
Ном, товхимол, сэтгүүл:
1. Шинэ толь. УТБА. 1998/4 - 24
2. Үүргийг чухалчлан үзэх нь: Хүний эрхийн Олон улсын хуулинд хувь хүний үүргийг тусгасан байдал - Тайлбар. Хүний Эрхийн Бодлогын олон улсын зөвлөл. УБ.,1999 он
3. Хүний эрхийн Үндэсний Комисс гурван жилд, 2001-2003. УБ. 2004 он
4. ЛИА ЛЕВИН. Хүний эрх, Асуулт, хариулт.2005 он /монгол хэлээр/
5. Сүхбаатар Ж., Монгол улсын захиргааны эрх зүй, УБ, 2002 он
6. Ганзориг Д., Захиргааны эрх зүйн тайлбар толь, УБ, 2002 он
7. Долгорсүрэн Ж., Монгол улсын захиргааны эрх зүйн ба захиргааны процессийн ажиллагаа, УБ, 2001 он
8. Монгол улсын стандарт, УБ, 2002 он
9. Хулан Х., Ариунаа Ц., Монгол улсын эрх зүйн тойм, УБ. 2004 он
10. Долгорсүрэн Ж., Монгол улсын захиргааны эрх зүйн удиртгал, УБ, 2006 он
11. Долгорсүрэн Ж., Монгол улсын захиргааны эрх зүй, УБ, 2002 он
12. Чимид Б., БНМАУ-н захиргааны эрх зүй, УБ 1973 он
13. Нээлттэй нийгэм форум, Өргөдөл, гомдлоо хэрхэн гаргах вэ, УБ, 2006 он
14. Амарсанаа Ж., Эрх зүйн мэдлэгийн товч толь, УБ, 1986 он
Судалгааны тайлан:
1. Төрийн байгууллагын мэдээллийн нээлттэй, ил тод байдал, УБ. 2008 он
2. Ардчилсан засаглалын шалгуур үзүүлэлт: Монгол дахь засаглалын төлөв байдал, үнэлгээ, УБ, 2006 он
3. Орон нутгийн шийдвэр гаргах үйл явц дахь иргэдийн оролцоо, УБ, 2006



Товчилсон үгийн товъёо


1. НҮБ- Нэгдсэн Үндэсний байгууллага
2. ХЭТТ- Хүний эрхийн Түгээмэл Тунхаглал
3. ХЭҮК- Хүний Эрхийн Үндэсний Комисс
4. ЗДТГ- Засаг даргын газар
5. ИТХ- Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурал
6. ИНХ- Иргэдийн нийтийн хурал
7. АТГ- Авилгатай тэмцэх газар
8. ЗГ- Засгийн газар
9. УИХ- Улсын Их Хурал
10. ЧД- Чингэлтэй дүүрэг
11. ОН- Орон нутаг




















Зургийн жагсаалт

1. Зураг 1.1 Төрийн байгууллагад иргэдээс гаргах хүсэлтийн төрөл
2. Зураг 1.2 Өргөдөл, гомдол гаргагчийн эрх
3. Зураг 1.3 Өргөдөл бичих загвар
4. Зураг 1.4 Өргөдөл гомдол гаргах хэлбэр
5. Зураг 1.5 Төрийн байгууллага, албан тушаалтны нийтлэг үүрэг
6. Зураг 1.6 Өргөдөл, гомдол хүлээн авах, хянан шийдвэрлэх ажиллагаа
7. Зураг 2.1 Тамгын газрын зохион байгуулалтын бүтэц
8. Зураг 2.2 ЧДЗДТГ-аас иргэдийн өргөдөл, гомдлыг хүлээн авч шийдвэрлэх ажиллагааны үе шат
9. Зураг 2.3 Өргөдөл гомдол хүлээн авах үе шат






















Графикийн жагсаалт

1. График 2.1 Тамгын газарт 2006 онд ирсэн хүсэлтийн төрөл
2. График 2.2 2006 онд Тамгын газарт бичгээр ирсэн өргөдөл, гомдлыг агууллгаар нь авч үзвэл
3. График 2.3 Тамгын газрын 2006 оны байдлаар иргэдээс ирсэн өргөдөл, гомдлыг шийдвэрлэсэн байдал
4. График 2.4 2007 онд Тамгын газарт бичгээр ирсэн өргөдөл, гомдлыг агууллгаар нь авч үзвэл
5. График 2.5 Тамгын газрын 2007 оны байдлаар иргэдээс ирсэн өргөдөл, гомдлыг шийдвэрлэсэн байдал
6. График 2.6 2006, 2007 оны өргөдөл, гомдлын шийдвэрлэлтийн байдлыг харьцуулсан нь
7. График 3.1 Төрийн байгууллагад иргэдээс гомдол хэр ирдэг вэ?
8. График 3.2 Төрийн байгууллагууд иргэдийн санал, гомдлыг хуульд заасан хугацаанд шийдвэрлэж амжихгүй тохиолдол гардаг уу?
9. График 3.3 Төрийн байгууллагууд тодорхой чиглэлээр бодлого болвсруулах, шийдвэр гаргахын өмнө олон нийтийн санал бодлыг авдаг уу?
10. График 3.4 Төрийн байгууллагуудын иргэдээс санал хүлээн авах хэлбэрүүд
11. График 3.5 1977 утсанд ирсэн санал гомдлын сар бүрийн хэмжээ
12. График 3.6 Иргэдийг чирэгдүүлж, үйл ажиллагаандаа үөрчил гаргасан байгууллагууд
13. Гарафик 3.7 Иргэдийн төрийн байгууллагад хандсан зорилго
14. График 3.8 Иргэдийн гомдол гаргах үндэслэл
15. График 3.9 Иргэдийн асуудлаа шийдвэрлүүлэхээр зарцуулсан хугацаа
16. График 3.10 Та өөрийн өргөдөл, гомдол саналаа ихэвчлэн хэнд хандаж гаргадаг вэ?
17. График 3.11 Та дараах байгууллагад гомдол саналаа илэрхийлж байсан уу?
18. График 3.12 ИТХ шийдвэр гаргахдаа иргэдийн саналыг тусгадаг уу?




Хүснэгтийн жагсаалт
1. Хүснэгт 2.1 Иргэдээс төрийн байгууллага, албан тушаалтанд өргөдөл, гомдлыг хүлээн авч шийдвэрлэх ажиллагаатай холбоотой хуулийн зүйлээс заалтууд
2. Хүснэгт 2.2 Тамгын газрын 2006 оны байдлаар иргэдээс ирсэн өргөдөл, гомдлыг биелэгдсэн байдал
3. Хүснэгт 2.3 Тамгын газрын 2007 оны байдлаар иргэдээс ирсэн өргөдөл, гомдлыг биелэгдсэн байдал
4. Хүснэгт 3.1 Төрийн байгууллагад иргэдээс гомдол хэр ирдэг вэ? \байгууллагын чиг үүргээр\
5. Хүснэгт 3.2 Төрийн байгууллагууд иргэдийн санал, гомдлыг хуульд заасан хугацаанд шийдвэрлэж амжихгүй тохиолдол гардаг уу? \байгууллагуудын чиг үүргээр\
6. Хүснэгт 3.3 Төрийн байгууллагууд иргэдээс санал хүлээн авах хэлбэрүүд
7. Хүснэгт 3.4 Иргэдийн асуудлаа шийдвэрлүүлэхээр зарцуулсан хугацаа \байгууллагын эрх хэмжээгээр\

















Хавсралт.1

“ИРГЭДЭЭС ТӨРИЙН БАЙГУУЛЛАГА, АЛБАН ТУШААЛТАНД ГАРГАСАН ӨРГӨДӨЛ, ГОМДЛЫГ ХҮЛЭЭН АВЧ ШИЙДВЭРЛЭХ ЖУРАМ”

Иргэдээс төрийн байгуулага, албан тушаалтанд гаргасан өргөдөл, гомдлыг хүлээн авч шийдвэрлэх тухай Монгол улсын хууль, Засгийн газрын 2005 оны 67-р тогтоолоор баталсан “Иргэдийн өргөдөл, гомдлыг шийдвэрлэхтэй холбогдсон зарим арга хэмжээний тухай” шийдвэрийг мөрдлөг болгбн иргэдээс ирүүлсэн өргөдөл, гомдлын талаар гаргасан шийдвэрийн хэрэгжилтийн үр дүнгийн талаарх мэдээлэлд болвсруулалт хийж үр дүн нөлөөлийг шинжлжн дүгнэх цаашид шийдвэрлэлтийг боовсронгуй болгоход шаардлагатай мэдээлэл санал, дүгнэлт, зөвлөгөөгөөр хангахад чиглэгдсэн үйл ажиллагаа явуулахад энэхүү журмын зорилго оршино.
Нэг. Аймаг, сумын Засаг дарга, түүний Тамгын газар, хэлтэс, агентлагын гүйцэтгэх үүрэг.
1. Аймгийн Засаг дарга нутаг дэвсгэртээ амаар болон бичгээр, цахим сүлжээгээр ирүүлсэн санал, хүсэлт, өргөдөл, гомдлыг албан ёсоор хүлээн авч нэг бүрчлэн танилцаж өөрийн бүрэн эрх, чиг үүргийн дагуу хэрхэн шийдвэрлэхийг тодорхой зааж Төрийн захиргааны удирдлагын хэлтэс болон холбогдох хэлтэс агентлагт шилжүүлнэ.
2. Иргэдээс ирүүлсэн өргөдөл, санал, хүсэлт, гомдлыг хэрхэн барагдуулж байгаа болон өөрийн байгууллагын хэрэгжүүлэх бодлого, авах арга хэмжээнд хэрхэн тусгаж байгаа талаарх шийдвэрлэлтийн явцыг сурталчлах, мэдээлэхтэй холбогдон гарах зардал, техник хэрэгслэлээр хангах асуудлыг жил бүрийн төсөвт тусган шийдвэрлүүлж байх.
3. Аймгийн Засаг даргын Тамгын газрын болон Засаг даргын дэргэдэх хэлтэс, агентлагын дарга, захирал, сумдын Засаг дарга нар Төрийн захиргааны удирдлагын хэлтэсэс өгсөн зааварчлагын дагуу иргэдээс ирүүлсэн өргөдөл, гомдол, санал, хүсэлтийг өөрсдөө шийдвэрлэх буюу шууд харилцан гүйцэтгэх байгууллага, аж ахуйн нэгж, багын Засаг ларга нарт ажлын 3 өдөрт багтаан хүргэж суртачлах, шийдвэрлэх, хяналт тавих, биелэлтийг тайлагнах аргачилсан зөвлөгөө
өгч, шийдвэрлэлтийг хянаж, тайланг тогтоосон хугацаанд Төрийн захиргааны удирдлагын хэлтэст ирүүлнэ.
4.Аймгийн Засаг даргын Тамгын газрын хэлтэс, газар сумдын Засаг дарга нар төсөв, үйл ажиллагааны харъяаллын аж ахуйн нэгж, байгууллага бүрийг иргэдээс ирүүлсэн өргөдөл, гомдол, санал хүсэлтийг хариуцсан ажилтантай болгох ажлыг зохион байгуулах.
5. Аймгийн Засаг даргын Тамгын газрын хэлтэс, газар, сумдын засаг дарга нар төрийн захиргааны төв болон нутгийн захиргааны байгууллагад иргэдээс ирүүлсэн болон шийдвэрлүүлж хариу өгүүлэхээр шилжүүлсэн өргөдөл, гомдлын шийдвэрлэлтэнд дүн шинжилгээ хийж, мэдээлэл, танилцуулга бэлтгэх, мөрөөр зохиосон ажил, тэдгээрт туссан асуудлуудаас өөрсдийн явуулах бодлого, үйл ажиллагаанд хэрхэн тусгасан тухай тайлан мэдээг улирал, хагас жилийнхийг 4, 7, 10-р сарын 10-ны дотор, жилийн эцсийнхийг дараа оны 1-р сарын 1-ний өдрийн дотор төрийн захиргааны удирдлагын хэлтэст ирүүлж байх.
6. Аймгийн Засаг дарга нь нутгийн өөрийн ёсны байгууллагын үйл ажиллагаанд хамаарах асуудлаар иргэдээс ирүүлсэн өргөдөл, гомдлыг ИТХ-д шилжүүлэн шийдвэрлүүлж, дүнг нэгтгэн улирал, хагас, бүтэн жилийн мэдээлэлд оруулж байх.

1. Аймгийн Засаг даргаас агентлаг, хэлтэс, албадруу шилжүүлсэн өргөдөл, гомдлыг хэрхэн шийдвэрлэсэн тухай болон хуулийн хугацаа хэтрүүлэн шийдвэрлэсэн өргөдөл, гомдлын дүн мэдээг тодорхой ирүүлж байх.

Хоёр: Төрийн захиргааны удирдлагын хэлтсийн гүйцэтгэх үүрэг:
1. Төрийн захиргааны удирдлагын хэлтэс уг иргэдээс ирүүлсэн санал, хүсэлт, өргөдөл, гомдлыг нэг бүрчлэн бүртгэн авч, Засаг даргын заалт, зөвлөмжийн дагуу ажлын 3 өдөрт багтаан хүргэн танилцуулж, цаашид авах арга хэмжээний хэрэгжилтийг зохион байгуулах, хяналт тавих, биелэлтийг дүгнэх, тайлагнах талаар нарийвчилсан зөвөлгөөг өгч, хяналтын карт нээж, ханалт тавьж мэдээ, тайланг гаргуулан нэгтгэж аймгийн хэмжээнд иргэдээс ирүүлсэн өргөдөл, гомдол, санал, хүсэлтийг хүлээн авч шийдвэрлэх, мэдээлэл, сурталчилгаа хийх ажлыг зохион байгуулан гүйцэтгэнэ.
2. Аймаг, сумдын Засаг дарга, түүний Тамгын газар, агентлагын дарга нарт иргэдээс ирүүлсэн болон шийдвэрлүүлж хариу өгүүлэхээр Засгын газрын Хэрэг эрхлэх газраас шилжүүлсэн өргөдөл, гомдлын шийдвэрлэлтэд дүн

шинжилгээ хийж мэдээлэл, танилцуулга бэлтгэн улирал, хагас жилийнхийг 4, 7, 10-р сарын 10-ны дотор, жилийн эцсийнхийг дараа оны 1-р сарын 10-ны дотор Засгын газрын Хэрэг эрхлэх газарт хүргүүлэх
3. Аймгийн Засаг дарга түүний Тамгын газар агентлагын дарга нарт иргэдээс амаар, бичгээр, цахим сүлжээгжээгээр ирүүлсэн өргөдөл, гомдлыг тухайн байгууллагын бичиг хэрэг хариуцсан ажилтан бүртгэн авч өдөрт нь багтаан удирдлагад танилцуулан түүний цохолтын дагуу холбогдох хэлтэс, алба, агентлагын дарга нарт шилжүүлэн өгч хугацаа шийдвэрлэлтэнд нь хяналт тавин өргөдлийг хүлээн авснаас хойш 30 хоногийг дотор тухайн өргөдөл ирүүлсэн хаягаар болон бичгээр хариуг нь өгөхөөс гадна Засгын газар болон аймгийн Засаг даргаас явуулж байгаа бодлого, шийдвэрийн талаар саналыг сум, агентлаг, эрдэм шинжилгээ судалгааны болон бусад байгууллагатай хамтран судалж, дүгнэлт хийсний үндсэн дээр төр, засгийн бодлого, шийдвэрт тусгуулах арга хэмжээ авах.

Гурав: Хариуцлага:
Энэхүү журамд заасан үүргээ биелүүлээгүй хангалтгүй биелүүлсэн байгууллага, албан тушаалтанд захиргааны хариуцлагын тухай хууль болон бусад холбогдох хууль тогтоомжийн дагуу хариуцлага хүлээлгэнэ.















Хавсралт 2.
ЗАСАГ ДАРГЫН ТАМГЫН ГАЗАР

Нийслэлийн Засаг даргын Тамгын газрын удирдлагын
үйл ажиллагааны үндсэн зарчим
• Нийслэлийн удирдлагаас чиг үүргээ хэрэгжүүлэхдээ оршин суугчдынхаа хууль ёсны ашиг сонирхолыг эрхэмлэнэ.
• Иргэдийн санал бодол, нутаг дэвсгэртээ ажиллуулж буй төр, олон нийтийн байгууллага, аж ахуйн нэгж, сүм хийд, буяны болон сайн санааны байгууллага, олон түмний идэвхи оролцоонд тулгуурлах зарчмыг баримтлана.

Аймаг, нийслэл, сум, дүүргийн Засаг даргын нийтлэг бүрэн эрх

• Хууль тогтоомж, Засгийн газар, Хурал, Засаг даргын шийдвэрийг сурталчлах, биелэлтийг нь хангах ажлыг нутаг дэвсгэрийнхээ хэмжээнд зохион байгуулах
• Сум, дүүргийн Засаг даргын шийдвэр хууль тогтоомжид нийцэж буй эсэхэд хяналт тавих
• Иргэдийг хүлээж авах ажлыг зохион байгуулж, тэднээс гаргасан өргөдөл, гомдол, саналыг эрх хэмжээний хүрээнд шийдвэрлэх
• Нутгийн өөрөө удирдах байгууллага болон Засаг даргын үйл ажиллагааны талаар хүн амыг үнэн зөв мэдээллээр хангах
• Иргэдийн шилжилт хөлөдөлгөөнийг бүртгэх, мэдээлэх, хяналт тавих
• Монгол улсын иргэнд газар өмчлүүлэх, аж ахуйн нэгж, байгууллага, иргэдэд газар эзэмшүүлэх, ашиглуулах асуудлыг хууль тогтоомжид заасны дагуу шийдвэрлэх






Хавсралт 3.
Төрийн үйл ажиллагааны хариуцлагатай, ил
тод, нээлттэй байдал, хяналт

Төрийн үйл ажиллагааг хариуцлагатай, ил тод, нээлттэй байлгахын тулд дараах зорилтыг хэрэгжүүлнэ. Үүнд:
1. Захиргааны байгууллага, албан тушаалтны шийдвэр гаргах журмыг хуулиар тусгайлан тогтоож, захиргааны шийдвэр боловсруулах, хэрэгжүүлэхдээ сонирхогч иргэд, байгууллагатай зөвлөлдөх, санал гомдлыг тусгадаг байх хэж хэмжээ бий болгох
2. Төрийн байгууллагад хяналт шалгалт хийсэн, лиценз зөвшөөрөл олгох тухай мэдээ, тайланг нийтэд нээллтэй байлгах журмыг хуульчилна
3. Хууль боловсруулах шатанд сонирхогч талуудын санал зөвлөмжийг авдаг байх, олон нийтийн элэлцүүлэг хийдэг байх заалтыг УИХ-н болон ЗГ-н тухай хуулиудад тусгаж, хэрэгжилтийг хангана.
4. Тендерийн бүхий л үйл ажиллагааг нийтэд нээлттэй, хяналттай болгох нөхцөл, журмыг тодорхойлж, жил тутам тендерт шалгарсан аж ахуй нэгжийн талаарх мэдээллийг нийтэд зарладаг журам тогтооно.
5. Иргэд, төрийн бус аж ахуйн нэгж, байгууллагаас төрийн байгуллага , албан тушаалтанд хандаж гаргасан өргөдөл, гомдлыг заавал судлан үзэж, үндэслэлтэй хариуг шуурхай өгдөг байх, хэрэв ийнхүү хянан үзэж тогтоосон хугацаанд хариуг өгөөгүй бол албан тушаалтныг ажлаас нь өөрчилдөг хариуцлагын тогтолцоог бүрдүүлнэ.